Franciszek Skaryna
Autoportret Franciszka Skaryny z jego księgi „Jezus”, 1517 r
Franciszek Skaryna z Połocka. Fresk w „Sali Czterdziestej” uniwersytetu padewskiego, gdzie umieszczono podobizny najsławniejszych ludzi nauki, jakich dała Europie Padewska Alma Mater
Księgi Franciszka Skaryny drukowane w Pradze i w Wilnie
„Biblia” Skaryny
Psalm króla Dawida. Tytułowa strona „Psałterza”, 1517 r
Aniołowie w Świątyni. Grawiura z „Księgi Królewskiej”
Franciszek Skaryna, „Księga Królewska”, Praga, 1518 r
Winieta autorstwa Skaryny, stosowana kilkakrotnie w praskim wydaniu dzieł
Rut zbiera kłosy za żniwiarzami. Grawiura z „Księgi Rut”
„Trójca”. Strona z „Księgi Rodzaju”
Strona tytułowa księgi „Pieśń nad Pieśniami”
Strona tytułowa „Księgi Wyjścia”, 1519 r
Patriarcha Aaron. Grawiura z „Księgi Wyjścia”
Mojżesz słucha głosu Boga. Tytułowa strona „Księgi Lewitów”
Samson zwycięża lwa. Strona tytułowa „Księgi Sędziów”
Strona tytułowa (z akatystem) „Małego Modlitewnika Podróżnego”, 1522 r
Strona z drugiego wydania „Apostoła”, Wilno 1525 r
Pomnik Franciszka Skaryny w Połocku, 1974 r
Tablica pamiątkowa Franciszka Skaryny w Pradze
Tablica pamiątkowa Franciszka Skaryny w Wilnie (ul. Wielka 19)
Rzeźba „Latopis” upamiętniająca Franciszka Skarynę w podwórzu domu przy Wielkiej 19 w Wilnie
Franciszek Skaryna (około 1490-około 1551)
Człowiek renesansu; autor pierwszych książek drukowanych cyrylicą
Najprawdopodobniej w czasie studiów w Padwie zafascynowały go nowoczesne osiągnięcia renesansu; druk i wspaniałe możliwości, jakie dawał. Możliwe, że po roku 1512 zgłębiał sztukę drukarstwa w którymś z najbardziej zaawansowanych w tej dziedzinie ośrodków – Wenecji, Norymberdze lub Augsburgu. W roku 1517 pojawił się w Pradze jako właściciel drukarni i wydawca pierwszych ksiąg pisanych cyrylicą - „Psałterza” i innych 23 tomów, w tym całego Starego Testamentu.
W 1519 roku przeniósł się do Wilna i założył drukarnię. Wydał tu w 1522 roku książkę-modlitewnik dla podróżnych „Małaja Padarożnaja Kniżka”, a w latach 1525-27 całe Dzieje Apostolskie i Listy Apostolskie. Przed rokiem 1530 wystawił swoje książki w Moskwie, licząc na zainteresowanie tłumaczeniami Biblii pisanymi cyrylicą. Niestety, na wschód prądy światłego renesansu nie dotarły – cenne książki spalono na stosie by nie szerzyć „herezji”, a Skarynę potraktowano jako „litewskiego heretyka-katolika” (choć nie jest wiadome, czy był katolikiem czy prawosławnym). Do dotkliwej straty spowodowanej spaleniem książek dołączyła następna – pożar Wilna w 1530 roku, który zniszczył drukarnię i zrujnował Skarynę. Pracował więc jako nadworny medyk w Królewcu, potem wrócił do Wilna. Przyjął zaproszenie Ferdynanda I Habsburga, króla Czech, do Pragi, by założyć ogród botaniczny przy zamku na Hradczanach. I to potrafił wykonać Skaryna! Tam zmarł; upamiętniono go pomnikiem wśród ogrodów – wspartego o kamienną księgę.
„Psałterz” to pierwsza księga wydana w języku starobiałoruskim. Do najpiękniejszych należy podobno „Małaja Padarożnaja Kniżka”. W swoich przekładach posługiwał się wulgatą (popularnym tekstem łacińskim Biblii przetłumaczonym z hebrajskiego i aramejskiego w latach 390-405 przez św. Hieronima). Autor powołuje się także na inne stare teksty - z IV-VI wieku św. św. Ambrożego i Grzegorza i Mikołaja z Lyry (1270-1349). Według znawców przedmiotu, godne podziwu są komentarze autorstwa Skaryny; świadczą o jego dogłębnym humanistycznym wykształceniu, erudycji i znajomości teologii. Język jego książek był pierwowzorem białoruskiego języka literackiego. Także wysoce oryginalna jest forma przekazu: piękne renesansowe drzeworyty autora i stosowanie rozlicznych akrostychów (znaczący układ pierwszych liter wiersza). W „modlitewniku podróżnym” oprócz dawnych modlitw autorstwa św. Cyryla (XII w) umieszczonych jest wiele modlitw napisanych wierszem przez Skarynę. Oprócz różnorodnej treści posiadają skomplikowane i oryginalne formy, na przykład akatysty (hymny ku czci Pana Jezusa, Matki Boskiej, świętych, składające się z mniejszych form wierszowanych; śpiewne na stojąco).
Człowiek renesansu o wielorakich uzdolnieniach: doktor nauk medycznych, drukarz, drzeworytnik, malarz, teolog, językoznawca, poeta! Do tego zdolny przedsiębiorca i prawdziwy Europejczyk.
A.O.
Na podstawie:
„Wikipedia, wolna encyklopedia”;
„Wiem”, Portal Wiedzy Onet;
„Encyklopedia Kresów”, Wyd. Kluszczyński, Kraków;
Mieczysław Smugarzewski, „Białoruski Leonardo”, polskieradio.pl;
biblijna.strona.pl