Cmentarz ewangelicki | Wilno

Więcej zdjęć (31) >>

Cmentarz ewangelicki w Wilnie

Wileńskie gminy ewangelickie miały odrębne, przykościelne cmentarze – wyznania augsburskiego (luteranie) przy ulicy Ludwisarskiej, wyznania reformowanego (kalwini) przy ulicy Zawalnej. W pierwszej dekadzie XIX wieku zamknięto cmentarz luterański, przenosząc na nowy cmentarz co cenniejsze XVI-XVIII wieczne nagrobki. Cmentarz kalwiński na Zawalnej zamknięto dla pochówków około 1830 roku; ostatecznie zlikwidowano go po roku 1945. Niestety, tylko nieliczne nagrobki przetrwały powojenną likwidację i znalazły się na Rossie.

Inwentaryzacji nagrobków z cmentarza na Zawalnej po jego zamknięciu dokonał profesor UW, Szymon Żukowski. Wiele z nich pochodziło z XVI i XVII wieku i stanowiły cenny materiał do studiów nad reformacją w Wilnie. Inwentarz ten został włączony do zbiorów hrabiego Eustachego Tyszkiewicza, przekazanych później do Muzeum Starożytności mieszczącego się w bibliotece uniwersytetu. Zbiory muzeum zostały wywiezione do Rosji i tam pewnie zaginęły.

Teren na nowy cmentarz ewangelicki na Pohulance zakupiono w 1806 roku; otwarto w 1809. Początkowo był to cmentarz luterański, od roku 1830, po zamknięciu cmentarza na Zawalnej, również kalwiński.

Nowy cmentarz był otoczony murem z bramą z tympanonem ozdobionym „Okiem Opatrzności”. Na wprost bramy znajdowała się zbudowana w 1819 roku, według projektu Karola Schildhausena, kaplica przedpogrzebowa, klasycystyczna, z niską wieżą-dzwonnicą. Po obu stronach bramy wzniesiono domy grabarza, ogrodnika i przytułek dla ubogich i kalek. Układ cmentarza regularny, z piękną zielenią, został zaprojektowany przez znanego wileńskiego ogrodnika, Webera. Według relacji cmentarz przypominał architekturą zieleni i układem teren parkowy. Spoczywali tu profesorowie uniwersytetu, duchowni, artyści – Polacy, Litwini, Niemcy, Białorusini i Rosjanie

Najstarsze nagrobki, to przeniesione z cmentarza na Ludwisarskiej; rodziny Lettowów z lat 1556-1600, barokowy nagrobek pułkownika Tobiasza Bicewicza z 1785 roku i wiele innych. Znajdowały się tu liczne, często o wielkiej wartości artystycznej kaplice nagrobne, pomniki. Najokazalsza była kaplica rodziny znakomitego profesora uniwersytetu, Jana Fryderyka Niszkowskiego (1774-1816), wybudowana na początku XIX wieku. Zaprojektowana przez Karola Podczaszyńskiego, klasycystyczna, z czterokolumnowym doryckim portykiem i kryptą na groby rodzinne.

W latach 1940-45 Aleksander Śnieżko spisał większość spoczywających tam osób wraz z informacjami biograficznymi. Jest to jedyna, obszerna informacja o cmentarzu, gdyż nie tylko „pamięć ludzka jest krucha” (A. Śnieżko), ale i powojenny los nekropolii był okrutny. W 1956 roku cmentarz zamknięto, niektóre nagrobki przeniesiono na inne cmentarze wileńskie. Pozostałe zużyto jako materiał budowlany. W roku 1960 zburzono kaplicę cmentarną, kapliczki grobowe, budynki w kompleksie bramy i ogrodzenie; założono park miejski z okazałym pałacem ślubów. Dziwnym zrządzeniem pozostawiono jedyny relikt cmentarza - pozbawioną napisów kaplicę Niszkowskich – która służy jako… kiosk z pamiątkami!

Niedaleko, przy dawnej ulicy Zakręt, obecnie w parku Vingio, założono w roku 1916 cmentarz wojenny niemiecki. Nazwany był „Cmentarzem Bohaterów” (Helden-Friedhof). Ogrodzenie cmentarza przylegało do klasycystycznej kaplicy, wzniesionej w 1796 roku dla rodziny wojennego gubernatora Litwy, Mikołaja Repnina. Autorem projektu kaplicy był Wawrzyniec Gucewicz. Cmentarz został całkowicie zniszczony w 1949 roku, a kaplica przez wiele lat była zaniedbana.

Na początku XXI wieku cmentarz odtworzono. Przepięknie zaprojektowany i położony w rozległym, leśnym parku – oddaje cześć ogromnej ilości ofiar pierwszej wojny światowej – nie tylko Niemcom, ale i żołnierzom wielu innych narodowości. Odnowiono też kaplicę Repninów.

A.O.
Na podstawie:
Juliusz Kłos, „Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”, Wyd. Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923
Edmund Małachowicz, „Wilno. Dzieje, architektura, cmentarze”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1996