Cmentarz Bernardyński | Wilno

Więcej zdjęć (65) >>

Cmentarz Bernadryński w Wilnie

Cmentarz bernardyński znajdował się przed kościołem św. Anny, gdzie obecnie biegnie ulica Maironio. Po jego zamknięciu w XVIII wieku, cmentarz przeniesiono na brzeg Wilenki. Rozciągał się aż do starego, drewnianego wówczas kościoła św. Bartłomieja. Istniał tu jeszcze do 1864 roku, gdy skasowano zakon bernardynów, a parafię cmentarza przejął kościół św. Bartłomieja.

Cmentarz bernardyński w obecnym miejscu, na zboczu przy Żwirowej Górze nad Wilenką założono w 1810 roku. Zajmuje obszar 4,6 ha. Został ogrodzony od strony północnej i zachodniej w 1820 roku; brzeg rzeki dopełnia ogrodzenia. Pięknie położony nad stromym brzegiem Wilenki, zadrzewiony, malowniczością położenia nie ustępuje cmentarzowi na Rossie.

Zabudowa cmentarna ma charakter jednolicie klasycystyczny; najprawdopodobniej jest projektu Józefa Poussiera. Na cmentarz prowadzi wykonana w roku 1820 klasycystyczna brama zwieńczona tympanonem z trzema kutymi krzyżami-monstrancjami, z ozdobną kratą bramy i furtki. Do bramy przylega ażurowa dzwonnica z otworami na trzy dzwony.

Przy północnym murze cmentarnym znajdują się dwa długie, trzykondygnacyjne kolumbaria, jedno wzniesione w roku 1810, drugie nieco późniejsze. Między nimi w latach 1825-27 wzniesiono kaplicę cmentarną. Jest klasycystyczna, ozdobiona boniowaniem, pilastrami i gzymsem, zwieńczona tympanonem z krzyżem. Prowadzą do niej dwubiegowe schody. Wnętrze było wyposażone w ołtarz z krucyfiksem i niewielki chór wsparty na kolumnach. Pod kaplicą znajdowała się częściowo zagłębiona krypta.

W starszej części cmentarza znajduje się klasycystyczna kapliczka, upamiętniająca datę założenia cmentarza – 14 października 1810. Ma formę otwartej z czterech stron arkady. Sklepienie wsparte na kolumnach osłania figurę Ukrzyżowanego. Dach czterospadowy jest zwieńczony krzyżem-monstrancją.

Budowle tego cmentarza stanowią zupełnie unikalny zabytkowy zespół. Przetrwały kolumbaria, wyremontowane w okresie międzywojennym z funduszów prywatnych ludzi dobrej woli (Ferdynand Ruszczyc, Hieronim Łęski, Lucjan Uziębło). Stanowią jedyny zachowany zespół kolumbariów po zniszczeniu ich na Rossie w latach 50-tych XX wieku. Także grobowce i kaplice nagrobne są niezwykle interesujące.

Cmentarz Bernardyński (po Rossie) jest miejscem spoczynku największej liczby ludzi zasłużonych – wielu pokoleń Wilnian na przestrzeni dwustu lat. To profesorowie USB, literaci, artyści, politycy, działacze społeczni, księża.

W okresie LSRR budowle cmentarne i groby uległy dewastacji – pousuwano krzyże, ogrodzenia, pomniki. Część terenu cmentarza została podmyta przez rzekę; niektóre nagrobki są mocno zniszczone, a inskrypcje nieczytelne. Niemniej, mimo zaniedbania, przetrwał.

Cmentarz objęto częściową ochroną prawną jako zabytek kultury, obejmującą jednak tylko kilkadziesiąt wybranych pomników. Odbywają się tu nadal pochówki, niszcząc stare groby i pomniki. W roku 1992 częściowo odbudowano kolumbaria, odnowiono bramę i dzwonnicę, a także odrestaurowano groby nieznanych polskich żołnierzy z 1919 roku. Mimo tego, cmentarz pozostaje bardzo zaniedbany.

A.O.
Na podstawie:
Juliusz Kłos, „Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”, Wyd. Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923
Edmund Małachowicz, „Wilno. Dzieje, architektura, cmentarze”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1996