Kościół Św. Michała Archanioła i klasztor Bernardynek | Wilno

Więcej zdjęć (34) >>

Kościół św. Michała Archanioła i klasztor bernardynek (klarysek) w Wilnie

W miejscu kościoła i klasztoru znajdował się średniowieczny pałac rodziny Sapiehów. Wielki hetman litewski i wojewoda wileński, Lew Sapieha (1557-1633), podarował pałac bernardynkom i dostosował budowlę do potrzeb klasztoru. W latach 1594-1596 zbudował przy klasztorze kościół pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła. W czasie wojen z Moskwą w latach 1655-61, kozacy zniszczyli kościół i wymordowali zakonnice wraz z ludnością tu zgromadzoną; złupili cenne wyposażenie, kosztowności i grobowce fundatorów.

Odnowiony w roku 1662, kościół otrzymał barokową fasadę i wolnostojącą dzwonnicę, również barokową. Pożary i armia napoleońska nie dotknęły kompleksu. Przy budowie ulicy św. Anny w roku 1874 zmniejszono znacznie cmentarz kościelny, likwidując istniejący uprzednio wysoki mur i piękny krużganek wsparty na doryckich kolumnach.

W 1885 rząd carski skasował klasztor a kościół zamknięto w 1888. W klasztorze urządzono przytułek i dom noclegowy. Staraniem rodziny Sapiehów kościół został zwrócony właścicielom w 1905 roku i przywrócony dawnemu przeznaczeniu. Odrestaurowany w latach 1906-12 pod kierunkiem Zygmunta Hendla. Klasztor odzyskały bernardynki dopiero w okresie międzywojennym (częściowo, zlokalizowano tu też inne instytucje). W 1933 roku kościół i klasztor poddano renowacji pod nadzorem Stanisława Lorentza. W 1956 roku urządzono tu muzeum architektury; tę funkcję spełnia do dziś.

Kościół jest wspaniałym dziełem renesansu, jedynym w Wilnie. Posiada jeszcze elementy konstrukcyjne gotyku - widoczne w stromym dachu i w potężnych skarpach zewnętrznych, zakończonych jednak renesansowymi głowicami. Fasada, odrestaurowana w stylu baroku, jest wytworna i spokojna, a wieżyczki z barokowymi, lekkimi hełmami flankujące szczyt, są prześliczne. Głowice szerokich pilastrów i fryz fasady pokrywa ornament roślinny. Stojąca obok barokowa, zachwycająca dzwonnica wspaniale harmonizuje z kościołem.

Wnętrze w swym układzie, proporcjach i szczegółach jest typowo renesansowe. Kościół niewielki, jednonawowy, o sklepieniu beczkowym pięknie dekorowanym misternymi ornamentami. Wyposażenie kościoła jest niezwykle cenne. Ołtarz główny z kolorowych marmurów pochodzi z XVII wieku. Obraz ołtarzowy „Ukrzyżowanie” z XVII wieku, prawdopodobnie szkoły włoskiej. Ołtarze boczne, XVIII wieczne, są rokokowe i wykonane z białego marmuru ze złoceniami. Obraz św. Franciszka, pędzla bernardyna Lekszyckiego (zmarł 1668), umieszczono w ołtarzu w roku 1912; najcenniejszy, cudowny obraz Matki Boskiej pochodzi z początku XVI wieku.

W prezbiterium wspaniały nagrobek fundatora, Lwa Sapiehy i jego dwóch żon – wykonany w 1633 roku przez Franciszka Krakowczyka. W stylu wczesnego baroku, z kolorowych marmurów, z alegorycznymi rzeźbami, a uwieńczony figurą Chrystusa Zmartwychwstałego. Pomnik syna fundatora, Jana Stanisława, z marmuru i alabastru, jest wkomponowany w portal zakrystii. We wnętrzu jest wiele pomników nagrobnych rodziny Sapiehów, które tworzą atmosferę mauzoleum rodzinnego.

Budynek klasztorny jest najstarszym zabytkiem budownictwa świeckiego w Wilnie. Choć przebudowywany wielokrotnie, widoczne i dziś są najdawniejsze części średniowiecznego pałacu Sapiehów. Zachowały się ostrołukowe okna w przejściu od krużganków do sieni klasztornej; w dawnej paradnej sali pałacu, zamienionej na refektarz, widoczne są potężne oskarpowania i piękne beczkowe sklepienie. Również na zewnątrz, od strony południowo-wschodniej ocalały skarpy w dolnej części muru.

Najpiękniejszą charakterystykę kościoła św. Michała Archanioła daje wspaniały artysta, Juliusz Kłos: „…Spokojna harmonia i dyskretna subtelność wielkiej duchowo prostoty, operująca dużymi spokojnymi płaszczyznami i ustalonymi kanonami szczegółów. Jest to jakby łagodna, przyciszonym głosem rzucona piosenka w porównaniu z huczną fanfarą całej orkiestry, jaką zalewa nas barok.”

A.O.

Na podstawie:
Juliusz Kłos,
„Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”,
Wydawnictwo Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923
Tomas Venclova,
„Wilno”, R. Paknio Leidykla 2001, 2002