Cerkiew Św. Trójcy i klasztor bazylianów | Wilno

Więcej zdjęć (81) >>

Kościół św. Trójcy i klasztor bazylianów w Wilnie

Wzniesiony przez księcia Konstantego Ostrogskiego w 1514 roku jako cerkiew prawosławna, wotum za zwycięstwo nad Moskwą pod Orszą. Podobno stała w tym miejscu XIV-wieczna, drewniana cerkiew ku czci pierwszych litewskich męczenników za wiarę, fundacji księżnej Julianny, żony Olgierda. W roku 1608 król Zygmunt III przekazał klasztor i cerkiew unickiemu zakonowi bazylianów. Po kasacie zakonu w 1827 roku, rząd carski przekazał kompleks bazylianów wyznawcom prawosławnym. Obecnie – kościół i klasztor wróciły do bazylianów.

Cerkiew wzniesiono w stylu gotyckim; pozostałości gotyku widoczne są w układzie świątyni: halowy, trzynawowy, z ośmiobocznymi filarami międzynawowymi. Trzy półkoliste apsydy są w stylu bizantyjsko-wschodnim. W połowie XVII wieku Janusz Tyszkiewicz dobudował kaplicę grobową nakrytą kopułą. Obecny wygląd kościół bazylianów zawdzięcza gruntownej odbudowie po pożarze w roku 1748. Wtedy usunięto cechy gotyckie w architekturze budowli, a wprowadzono rokokowe. Z nich najpiękniejsze są wieżyczki wschodniej fasady i brama klasztorna od ulicy Ostrobramskiej – dzieło słynnego architekta, Krzysztofa Glaubitza (1761). Powiększono też znacznie okna i wybudowano portal. Obok kościoła wznosi się wysoka, XVI-wieczna dzwonnica, nieco zmodernizowana w XIX wieku.

Zabudowania klasztorne aż do XVIII wieku w większości były drewniane i miały charakter oddzielnych eremów. Po pożarze rozpoczęto budowę dwóch skrzydeł, zamykających dziedziniec od południa i zachodu. W XIX wieku zabudowę klasztorną zmodyfikowano, usuwając część ścian i sklepień, w celu uzyskania bardziej przestronnych sal.

W zabudowaniach klasztoru mieściła się drukarnia, gdzie wydano pierwszy wschodniosłowiański elementarz Wawrzyńca Zizaniusza (XVI wiek); bazylianie drukowali tu także książki, w tym litewskie. Na początku XIX wieku w południowym skrzydle władze carskie założyły więzienie. Tu byli osadzani w latach 1823-24 filomaci i filareci. Wśród nich Adam Mickiewicz i Ignacy Domeyko (po emigracji pierwszy minister oświaty w Chile). Więźniowie spotykali się w celi Mickiewicza, zwanej „Celą Konrada”. Jej lokalizację w klasztornych zabudowaniach ustalił w latach 20-tych XX wieku – Juliusz Kłos. W celi została wmurowana tablica z łacińskim tekstem z „Dziadów” Mickiewicza: „Bogu Najlepszemu, Największemu. Gustaw zmarł tu 1823 1 listopada. Tu narodził się Konrad 1823 1 listopada.” W klasztorze więzieni byli uczestnicy Powstania Listopadowego; a w latach 1838-39 Szymon Konarski, emisariusz z emigracji do kraju, stracony w Wilnie w 1839 roku. W okresie międzywojennym mieściło się tu białoruskie gimnazjum, towarzystwo naukowe i muzeum. Obecnie w niewielkiej części klasztoru mieszkają bazylianie.

W pierwszych latach XXI wieku zabudowania kościoła i klasztoru były bardzo zaniedbane, a wnętrze wręcz zrujnowane. Niegdyś kościół szczycił się cennym nagrobkiem z 1576 roku burmistrza Wilna, Atanazego Bragi i nagrobkiem sióstr Jeleńskich z 1758 roku. Także w kaplicy Tyszkiewiczów był marmurowy, okazały grobowiec żony fundatora z połowy XVII wieku. Wnętrze kościoła zdobiły liczne obrazy pędzla Smuglewicza. Pięknego wyposażenia ani jego śladów nie było widać. Jednakże widoczne były prace remontowe prowadzone we wnętrzu; w 2003 roku była już odrestaurowana kaplica Tyszkiewiczów. Mimo wieloletniego zaniedbania, wszechobecne jest piękno budowli, uwieńczone smukłymi, ażurowymi wieżyczkami nad apsydą. Urokiem i elegancją „faluje” brama klasztorna, ozdobiona piękną kompozycją ku czci Trójcy Świętej – jeden z najpiękniejszych zabytków późnego baroku.

A.O.

Na podstawie:
Juliusz Kłos,
„Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”,
Wydawnictwo Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923
Tomas Venclova,
„Wilno”, R. Paknio Leidykla 2001, 2002