Брэст

Гісторыя Брэста

Першыя летапісныя звесткі, якія датычацца старажытнага Берасця, адносяцца да 1019 г. Горад узнік як гандлёвы цэнтр і крэпасць. Яго росту спрыяла вельмі зручнае геаграфічнае становішча на шляху паміж Усходам і Захадам, на беразе паўнаводнага Заходняга Буга і сутоках з ім Мухаўца.

У першыя стагоддзі сваёй шматвяковай гісторыі ён знаходзіўся ў сферы ўплыву спачатку тураўскіх, потым галіцка-валынскіх князёў. Адзін з нешматлікіх беларускіх гарадоў, які быў захоплены і знішчаны войскамі татара-манголаў. У 1319 г. Берасце пераходзіць пад уладу Гедзіміна, а потым Кейстута. Пасля яго смерці Берасцем пачаў валодаць Ягайла. У 80-ых гг. ХІV ст. Вітаўт пры дапамозе тэўтонскіх рыцараў і наёмнікаў адбіў Берасце ў Ягайлы. Рыцарамі камандаваў князь Ланкасцерскі - у будучым ангельскі кароль Генрык Чорны.

У 1390 г. Берасце атрымала майдэборскія правы. Пасля прывілеі гораду неаднаразова пацвярджаліся і пашыраліся нашымі вялікімі князямі. У 1409 г. у Берасці адбылася нарада паміж Вітаўтам і Ягайлам, на якой было вырашана выступіць супраць рыцараў Тэўтонскага ордэна. Сярод запрошаных на нарадзе прысутнічаў кіпчакскі султан Саладзін. Вынікам агульнага паходу стала перамога пад Грунвальдам (1410), у якой прымала ўдзел і Берасцейская харугва. У выніку бітвы нямецкая экспансія на беларускія землі была прыпынена аж да пачатку першай сусветнай вайны.

У 1441 г. Берасце далучаецца да ліку галоўных гарадоў Вялікага Княства Літоўскага. З 1566 г. становіцца цэнтрам Берасцейскага ваяводства, у склад якога ўваходзілі два паветы: Берасцейскі і Пінскі. У ХVІ ст. Берасце - адзін з буйнейшых гарадоў дзяржавы. У гэты час дасягаюць значнага росквіту рамесныя цэхі. У першай палове ХVІІ ст. тут існавала 16 рамесных цэхаў - ганчарскі, злотніцкі, гарбарскі, кавальскі і інш.

У 1559 г. у ім заснавана пратэстанцкая друкарня, у якой выдадзена ў 1563 г. гэтак званая Берасцейская, альбо Радзівілаўская (кальвінская) Біблія. Гэтая друкарня праіснавала ў горадзе да 1616 г., калі яе езуіты перавезлі ў Вільню. У 1596 г. у Берасці была заключана царкоўная вунія. У 1648-1654 гг. жыхары Берасця выступілі супраць магнатаў, але паўстанне было задушана, места вельмі моцна разбурана.

У 1657 г. горад захапілі і спалілі шведы. Праз тры гады яго занялі маскоўскія войскі, якіх выбілі адтуль у 1661 г. З 1659 па 1666 г. у Берасці існаваў Манетны двор, які чаканіў дробныя медныя манеты - барацінкі. У 1591 г. пры Мікалаеўскай царкве ствараецца брацтва, пры якім існавала школа, дзе выкладанне вялося на беларускай мове. На працягу 1592-1595 гг. у ёй працаваў выкладчыкам выдатны беларускі педагог і царкоўны дзеяч, гуманіст-асветнік Л.Зізаній. У ХVІІ ст. у Берасцейскім езуіцкім калегіуме вучыўся, а потым быў намеснікам рэктара беларускі філосаф К.Лышчынскі, які за свой трактат «Аб неіснаванні бога» быў пакараны смерцю і спалены ў 1689 г. на плошчы Старога Места ў Варшаве.

У 1657 г. шведскія войскі разбурылі Берасце. У час Паўночнай вайны (1706) войскі шведскага караля Карла ХІІ захапілі горад. У 1792 г. Берасце стала на некаторы час апорным пунктам Таргавіцкай канфедэрацыі. У 1794 г. А.Сувораў, пераправіўшыся на другі бераг Буга вышэй Берасця, разбіў атрады канфедэратаў пад камандай Ю.Серакоўскага і ўзяў горад.

У 1802 г. Берасце атрымлівае статус павятовага горада Гарадзенскай губерні. Страціўшы значэнне як адміністрацыйна-палітычны цэнтр, горад захаваў сваю эканамічную вагу. Як ваенны фарпост на заходніх межах Расейскай імперыі набыў вядомасць пасля пабудовы Берасцейскай крэпасці, якая абышлася скарбу ў 5 067 961 руб. 30 кап. Старажытнае Берасце, за выключэннем асобных дамоў, у выніку распачатага будаўніцтва было знішчана, а горад перанесены на дзве з паловай вярсты на ўсход.

У 1817 г. у Берасці было 17 каменных і 446 драўляных будынкаў, а ў 1860 г. - 55 каменных і 757 драўляных і насельніцтва каля 20 000 чалавек. Праз 40 гадоў агульная лічба насельніцтва дасягала каля 50 000 чалавек. З 70-ых гг. ХІХ ст. Брэст становіцца значным чыгуначным вузлом. Акрамя чыгункі, важную ролю ў жыцці горада адыгрываў рачны порт, толькі ў 1857 г. гандлёвы абарот яго дасягаў амаль 1 млн. рублёў.

У гады рэвалюцыі 1905-1907 гг. у Брэсце адбыліся шматлікія выступы працоўных і жаўнераў гарнізона. У 1918 г. у Белым палацы, адным са старажытных будынкаў горада, які ўцалеў пры будаўніцтве крэпасці, быў падпісаны Брэсцкі мір паміж Савецкай Расеяй і Германіяй, які паклаў пачатак дзевяці падзелам Беларусі. У лютым 1919 г. Брэст захоплены Польшчай, у межах якой яно знаходзіцца да 1939 г., за выключэннем 19 дзён у жніўні 1920 г., калі ў горадзе знаходзіліся бальшавіцкія ўлады. У 1921-1939 гг. Брэст-Над-Бугам з'яўляўся цэнтрам Палескага ваяводства. Вернуты Беларусі ў верасні 1939 г.

Сёння Брэст - адзін з буйных прамысловых і культурных цэнтраў Беларусі.

Паводле:
А.Цітоў.
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў.
Менск, 1998.