Dwór Kraszewskich | Dołhe

Dołhe Kraszewskich

Rodzina Kraszewskich h. Jastrzębiec, do których Dołhe należało co najmniej od drugiej połowy XVIII w., wywodziła się z Kraszewa na Mazowszu. Z czasem jednak bardzo się rozrodziła i podzieliła na różne linie, a więc mazowiecką, wielkopolską, wołyńską, małopolską i litewską. Pierwszym znanym dziedzicem Dołhego i Peresudowicz był Józef, syn Tomasza, wicebrygadier petyhorski, który te dobra sprzedał Janowi Kraszewskiemu (1789—1864), synowi Kajetana, dla siebie zaś nabył wieś Borową w pow. pińskim.

Jan Kraszewski, chorąży prużański, sędzia ziemski graniczny etc., żonaty był z Zofią Nałęcz-Malską, za którą wziął majątek Romanów na Podlasiu, znacznie powiększając posiadaną już sporą fortunę. Miał on pięcioro dzieci: Annę, zamężną za Gabrielem Łuniewskim, Jadwigę za Janem Moraczewskim, znanego pisarza Józefa Ignacego (1812—1887), żonatego z Zofią Woroniczówną, Lucjana (1820-1892), artystę malarza i rysownika, żonatego ze Stefanią Sułkowską, następnego dziedzica Dołhego i Starego Kuplina, wreszcie Kajetana (1827-1896), również znanego literata, a poza tym astronoma i muzyka, żonatego z Marią Rulikowską, który odziedziczył Romanów. Ponieważ Lucjan Kraszewski sprzedał Dołhe swemu bratu Kajetanowi, oba poleskie majątki znalazły się wkrótce znów w jednym ręku. W dalszej kolejności Dołhe i Stary Kuplin przypadły w dziale jednemu z czterech synów Kajetana — Bogusławowi (1857—1916), żonatemu z Józefą Kraszewską, pochodzącą z Prus.

Kraszewscy nie posiadali w Dółhem niemal do końca XIX w. okazalszej siedziby. Szereg pokoleń tej rodziny mieszkało bowiem w niewielkim, parterowym dworku, krytym gładkim, czterospadowym dachem gontowym. Po lewej stronie dworku stała równie skromna, nieco mniejsza od domu oficyna. Dopiero Bogusław Kraszewski w latach 1890—1900 wybudował w Dołhem dwór nowy, który zresztą zniszczony został całkowicie w czasie pierwszej wojny światowej.

Budowla ta, o planie wydłużonego prostokąta, utrzymana w stylu neogotyckim, była również parterowa, z dwukondygnacyjną trójosiową częścią środkową. Środkową część domu, zaznaczoną słabym ryzalitem, wieńczyła attyka z charakterystycznymi neogotyckimi, okrągłymi wieżyczkami w narożach, do której przylegał ganek wejściowy z balkonem wspartym na zakończonych również ostrymi łukami arkadach. Dwór nakrywał gładki dach dwuspadowy. Przy obu ścianach szczytowych znajdowały się jeszcze krótkie skrzydła z dachem spłaszczonym, ukrytym poza ścianami attykowymi.

W nowym dworze zgromadził Bogusław Kraszewski, kolekcjoner z zamiłowania, zarówno część zbiorów pochodzących z Romanowa podlaskiego po Kajetanie Kraszewskim, jak też odziedziczone na miejscu i swe własne. Wszystko to przepadło w pożarze dworu.

Dwór stał w pięknym, naturalnym parku. Jego najstarsze drzewa pochodziły co najmniej z początków XIX w.