Brasław - zabytki | zdjęcia

Brasław i ziemia brasławska na przestrzeni dziejów

Zasiedlona nieprzerwanie co najmniej od czwartego tysiąclecia p.n.e. Przewinął się tu cały wachlarz ludów: plemiona kultury narewskiej, ugrofińskie, bałtyjskie, wschodnio słowiańskie – Słowenie, później Krywicze zwani także Połocczanami. Ziemia brasławska już od pradziejów stanowiła obszar pograniczny. Przetaczały się tu liczne wojny, stąd konieczność jej ufortyfikowania. Wzniesiono zamki obronne w Brasławiu, Dryświatach, Drui, Ikaźni – na ważnych szlakach komunikacyjnych. W XI-XIII wieku ziemia brasławska wchodziła w skład księstwa połockiego. Na skutek walk wewnętrznych nastąpił rozpad księstwa na małe ksiąstewka, które stopniowo opanowywali Litwini. Ostatecznie przyłączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1307 roku. Od zawarcia Unii Lubelskiej w 1569 roku - Rzeczypospolita Obojga Narodów.

Jagiellonowie doceniali strategiczną rolę Brasławia i Brasławszczyzny i zabiegali o ich dobrą kondycję. Był to czas znacznych przemian – demograficznych, społecznych, gospodarczych. W roku 1500 książę litewski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu prawa miejskie. Reformy administracyjne królów Zygmunta I i Zygmunta II Augusta, także nowy akt lokacyjny miasta z 1559 roku, miały na celu rozwój Brasławia, zwiększenie zaludnienia, zmianę jego struktury i rozwój rzemiosła. Dla osiągnięcia tego, mieszczanie zostali zwolnieni od opłat na rzecz skarbu przez okres aż sześciu lat. Niemniej toczące się na pograniczu wojny WKL z Moskwą o Inflanty w drugiej połowie XVI wieku hamowały rozwój gospodarczy. W kampaniach Batorego Ziemia Brasławska była bazą operacji wojennych. Zasługi mieszkańców Brasławia w odbiciu twierdzy w Dyneburgu z rąk moskiewskich zostały nagrodzone przywilejami i nadaniami królewskimi i mową pochwalną na sejmie w Warszawie. Garnizon brasławski uczestniczył także w odpieraniu napaści moskiewskich w pierwszych dziesięcioleciach XVII wieku.

Krótki czas pokoju pozwolił na częściowe usunięcie zniszczeń wojennych. Ale już w połowie XVII wieku rozpoczęły się wojny kozackie z Rzeczypospolitą rozpoczęte powstaniem Bohdana Chmielnickiego. Po jego poddaniu się pod protektorat rosyjski – wojny z Moskwą. Brasławszczyzna znacznie ucierpiała od grabieży stacjonującej tu armii moskiewskiej. W ofensywie na Wilno, po klęsce pod Oszmianą, ziemie Wileńszczyzny dostały się we władanie rosyjskie, a twierdze Brasławszczyzny obsadzono kozakami. Napaść i przemarsz wojsk szwedzkich w 1655 roku były tragiczne dla Brasławia. Wojska łupiły, grabiły, paliły. Zniszczenia były tak wielkie, że sejm w 1661 roku zwolnił Brasław i powiat brasławski od płacenia większości podatków. Region znacznie podupadł. Wojna północna, a także wojny bratobójcze między rodzimą magnaterią (Sapiehami, Ogińskimi, Pacami, Wiśniowieckimi), wzmocnione posiłkami rosyjskimi dopełniały miary zniszczeń. W atmosferze anarchii rozpoczęły się też walki wyznaniowe. W 1708 roku wybuchła epidemia dżumy. Zniszczenia i straty były tak dotkliwe, że sejm w 1718 roku po raz kolejny praktycznie zwolnił powiat brasławski od łożenia na utrzymanie wojska.

Król Stanisław August Poniatowski nadał przywileje Brasławiowi wraz z herbem „Oko Opatrzności”, lecz czasy jego panowania były dla ziemi brasławskiej dalszym pasmem niepokojów. Stacjonowały tu z krótką przerwą wojska rosyjskie, stosując srogie represje wobec patriotycznie nastawionej ludności. W czasie Powstania Kościuszkowskiego, na skutek odwetu, Brasław został spalony i splądrowowany. W czasie wojen napoleońskich – rekwizycje, napaści rozbitków cofającej się spod Moskwy Wielkiej Armii i postępujących za nią wojsk Kutuzowa – i ostateczne włączenie Brasławszczyzny do imperium rosyjskiego. Związki z Rzeczypospolitą zakończyły srogie prześladowania ludności po powstaniach narodowych w XIX wieku. W 1835 roku zlikwidowano powiat brasławski, dzieląc jego ziemie między powiat nowoaleksandryjski i dzisneński. Następne zniszczenia przyniosła I wojna światowa. W latach 1915-1918 ziemie Brasławszczyzny były terenem walk niemiecko-rosyjskich; wycofujące się wojska grabiły wszystko, co było możliwe. W roku 1919 ludność poddana była prześladowaniom bolszewickich komitetów wojenno-rewolucyjnych.

1920-1939 w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Brasław został stolicą powiatu w województwie wileńskim. Zniszczony i zacofany gospodarczo powiat i miasto zaczęły się szybko rozwijać, doskonale zarządzane. Została przeprowadzona reforma rolna. Uruchomiono komunikację kolejową łączącą miasta i miasteczka ze światem. Dokonano regulacji poziomu wód, w tym jeziora Drywiaty, zapobiegając nękającym miasto powodziom; zagospodarowano ruchome wydmy. Miasto zelektryfikowano, utwardzono główne ulice. Wybudowano budynki administracji powiatowej, a także domy dla pracowników, tzw. „kolonię urzędniczą”. Stwarzano korzystne warunki dla osiedlenia się wykształconych ludzi – urzędników, nauczycieli, itp. Został odrestaurowany szpital miejski wybudowany w 1907 roku i uruchomiony ośrodek zdrowia. Powstał subwencjonowany przez władze powiatu dom dla sierot i starców. Budowane były szkoły o różnym poziomie nauczania, także gimnazja. Znacznie zmniejszono poziom analfabetyzmu. Szczególną dbałość wykazywały władze powiatowe o oświatę rolniczą, zakładając szkołę rolniczą w Opsie, później jej filie. Wykorzystano wspaniałe walory przyrodnicze okolicy dla rozwoju turystyki. Miasto stało się znanym ośrodkiem letniskowym. Hotele, pensjonaty, restauracje, przystanie, zagospodarowane plaże, umożliwiały uprawianie sportów wodnych. Na jeziorze Drywiaty corocznie odbywały się regaty z udziałem ludzi z różnych stron, będące wspaniałą reklamą uroków Brasławszczyzny. Z napływem turystów powstały korty tenisowe, boiska lekkoatletyczne, warunki do sportu szybowcowego. Zakładano liczne stowarzyszenia, grupy zaineresoawń, spółdzielnie, organizacje pobudzające aktywność inwestycyjną ludzi.

Wybuch II wojny światowej znów przerwał czas pokoju i rozwoju. Po wojnie BSSR. Od 1990 – Republika Białorusi.

Niektórzy znani i szanowani Brasławianie:
Otton Hedemann (1887-1937). Od 1922 roku był nauczycielem w gimnazjum brasławskim. Wydał w 1930 roku „Historię powiatu brasławskiego” i inne prace z historii Brasławszczyzny. Jest to i dziś bezcenne źródło informacji o losach tej ziemi.
Stanisław Ostyk-Narbutt (1853-1926). Od 1882 roku pracował w Brasławiu. Jego staraniem wybudowano szpital miejski w 1907 roku. Ofiarny lekarz, człowiek wielkiego serca, szanowany i kochany. Miasto uczciło go wyjątkowo, chowając jego szczątki w najszacowniejszym miejscu, na Górze Zamkowej. Obelisk zwieńczony latarnią symbolizuje ofiarność obywatela, z którego miasto jest dumne. I dziś jego pamięć jest żywa. Odbywają się tematyczne sympozja, spotkania i wystawy w Muzeum.
Starosta brasławski w latach 1923-1933, Żelisław Januszkiewicz. Energiczny, zaangażowany w rozwój gospodarczy Brasławszczyzny. Pamiętany i szanowany dzięki swoim dokonaniom dla powiatu i Brasławia.

A.O.
Na podstawie:
- Grzegorz Niewiadomy, „Brasław i ziemia brasławska. Zarys dziejów do 1920 roku” Informator wystawy „Braslawszczyzna, kresy Kresów II Rzeczypospolitej”, Gdańsk 2004
- Grzegorz Rąkowski, „Wśród jezior i mszarów Wileńszczyzny”, Rewasz 2000