Zamczysko | Brasław

Więcej zdjęć (25) >>

Góra Zamkowa w Brasławiu

Z nią wiąże się początek miasta. Twierdza brasławska usytuowana była na pagórku o wysokości 14 m położonym na przesmyku między jeziorami Drywiaty i Nowiata, co czyniło ją praktycznie niedostępną w porze letniej.

Do dziś na Górze zachowały się pozostałości potężnych wałów ziemnych, dochodzących do 9 m. Wały otaczały majdan o kształcie zbliżonym do prostokąta, o wymiarach 100x200m. Badania archeologiczne odkryły historię zamku i wyodrębniły trzy etapy jego przeszłości:
VIII-XI wiek – zbudowany przez Łatgalów (plemię bałtyjskie), o drewnianej konstrukcji otoczonej częstokołem umocnionym kamieniami; okolony rowem i wałem ziemnym. Budowla spłonęła w XI wieku.

XI-XIII wiek – majdan znacznie poszerzono, rów zniwelowano. Pozostałości spalonego zamku użyto do budowy silnych wałów ziemnych, wzmocnionych konstrukcją drewnianą. Mały zamek Łatgalów zastąpiono potężną twierdzą z basztami. Prawdopodobnie nastąpiło to w czasie panowania księcia Braczysława Izajasławowicza (1003-1044). Oprócz załogi wojskowej na podzamczu mieszkali rzemieślnicy wielu specjalności i ich rodziny w liczbie 400-500 osób. Głównym zadaniem twierdzy w tym czasie było odpieranie ataków Bałtów; jedną z takich wojen prowadzono w 1065 roku. Wspominają o niej kroniki, więc przyjęto tę datę jako symboliczny czas powstania miasta.

XIV-XVII wiek – wał obronny znacznie podwyższono. Wyobrażenie o zamku z tego czasu daje kronika Macieja Stryjkowskiego wydana w roku 1577 i pisana na podstawie starszych kronik: „…Brasław, który jezioro szerokie oblewa, i gród zdobią wieżyce wysokie”. Przedstawia go też rysunek na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego tzw. „radziwiłłowskiej” wydanej w 1603 roku w Amsterdamie i na mapach późniejszych. Rysunek ukazuje zamek posadowiony na wysokim pagórku pomiędzy dwoma jeziorami - z basztami, wieżami. Według znawców tematu, wiarygodnie odzwierciedla wygląd zamku. Jedyny opis fortecy w Brasławiu znajduje się w dokumencie inwentaryzacji z 1649 roku. Elementy obronne zamku to podwójne wały, 7 baszt, silnie okute żelazne wrota z basztą bramną. Wyposażony w 5 dział z brązu i 2 żelazne, uzbrojenie, zapasy amunicji.

Połowa XV wieku, walki dynastyczne po śmierci księcia Witolda z udziałem Rusi i Zakonu Krzyżackiego, wykazały wielkie znaczenie strategiczne ziemi brasławskiej. Nazywano ją „bramą do serca Litwy”. Zamek w Brasławiu i inne zamki okoliczne zostały silnie ufortyfikowane i obsadzone.

Za stan zamku odpowiadał starosta wyznaczony przez wielkiego księcia. Na utrzymanie w sprawności obronnej zamku, w dyspozycji starosty były znaczne obszary ziemi wokół Brasławia. Mieszkańcy starostwa byli zobowiązani do świadczenia robocizny na rzecz remontów i modernizacji umocnień zamku, dostarczania transportu.

Od końca XV wieku Brasław był stolicą powiatu w województwie wileńskim. Na Górze Zamkowej mieściło się centrum administracyjne powiatu – sąd grodzki, archiwa, siedziba starosty grodowego. Tu odbywały się sejmiki powiatowe, tu był punkt zborny pospolitego ruszenia.

Około 1504 roku księżna Helena, żona króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego Aleksandra, ufundowała na Górze Zamkowej żeński monaster przy wzniesionej tu za panowania księcia Witolda cerkwi prawosławnej pod wezwaniem św. Barbary. Tu spędziła lata wdowieństwa po śmierci męża (1506-1513) i tu zmarła. Pochowana w katedrze wileńskiej.

W XVI i XVII wieku zamek brasławski był silną fortecą. Pod koniec XVII wieku, w czasie wojen z Moskwą znacznie ucierpiał; podupadł i stracił znaczenie obronne. W XVIII wieku w ruinie. W roku 1765 zamkowy garnizon liczył tylko 14 żołnierzy i jednego oficera. Ostatni sejmik powiatowy na Górze Zamkowej odbył się w 1787 roku (uczestniczyło 360 deputatów). Pozostała tylko cerkiew, która spłonęła w końcu XVIII wieku; rozebrana na początku XIX wieku.

A.O.
Na podstawie:
- Kastus Szydłowski, Genadz Semianczuk – „Pamiać” Braslawski Rajon, Mińsk 1998,
- Kastus Szydłowski, „Brasław i jego okrestnosti”, Rif-tur 2002
- Grzegorz Rąkowski, „Wśród jezior i mszarów Wileńszczyzny”, Rewasz, 2000