Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

Бывайце, Пiсулькiны i Кручковы!
У 1840 г., пакінуўшы апрыкрую дзяржаўную службу дробнага судовага чыноўніка, прадаўшы дом у Мінску і узяўшы пазыку, 32-гадовы Дунін-Марцінкевіч набыў у Алаізія Сялявы, Юліі Скжэтульскай і Апалінарыі Янкоўскай маленькі фальварачак Люцынка, на рачулцы з той жа назвай, правым прытоку Іслачы. Грэбля ўтварала на Люцынцы ставок, які даваў моц вадзяному млыну, а побач з ім тулiлася карчма, дзе сяляне-завознікі маглі бавіць час у чаканні памолу, дзелячыся апошнімі навінамі і чуткамі, дамаўляючыся пра засылку сватоў або хрэсьбіны, і заліваючы гарэлкай крыўды і радасці.

Усе 1830-я гг. былi суцэльным кашмарам для лiтвiнаў: у 1831 г. падаўленае паўстанне i зачынены адзiны ў краi Вiленскi унiверсiтэт; у 1839 г. павешаны Ш.Канарскi i скасаваная Унiя. Нарэшце, у 1840 г. спынiлася больш як 350-гадовае дзеянне Лiтоўскага статуту. Заканадаўства канчаткова ўнiфiкаванае з агульнарасiйскiм, i многiя квалiфiкаваныя юрысты да канца жыцця застаюцца без працы ў сiстэме, дзе няма спаборнiцтва бакоў, пiсаныя законы нiчога не значаць, i дзе цынiчна пануюць Пiсулькiны i Кручковы. Таму год развiтання Марцінкевіча з дзяржаўнай службай не выглядае выпадковым. Як, мусiць i месца, дзе будучы класiк вырашыў асесцi: амаль на паўдарозе памiж дзвюма сталiцамi краю: старой Вiльняй i каланiяльным, усё больш выразна расійскiм Мінскам.

“Дамок мой любы....”
Люцынка выглядала калісьці як звычайны драўляны шляхецкі “дворак”, якіх па прасторах былой Рэчы Паспалітай было раскінута многія тысячы. “Дом з сасновага дрэва, пад гонтаю. Даўжыня восем, шырыня чатыры сажні” (з апісання 1846 г.). Ганак з порцікам, вокны са ставенкамі... Прыкладна так выглядаў і дом ягоных суседзяў Янкоўскіх, нашчадкаў Апалінарыі, якой належала да 1840 г. і доля ў Люцынцы. У дом з сасновага дрэва, пад гонтаю, пан Вінцэнт пераехаў з першай жонкай Юзэфай і двума дзецьмі – дачкой Камілай і сынам Міраславам, малодшыя дочкі – Сафія і Цэзарына – нарадзіліся ўжо ў Люцынцы. Набытак аказаўся не без заганы: Алаізій Сялява раптам... адмовіўся пакідаць прададзены маёнтак, падбухторваў сялянаў не падпарадкоўвацца новаму, “фальшываму” пану, пагражаў рознымі карамі, піў і лаяўся. Эпапея з яго высяленнем зацягнулася не некалькі гадоў; але даход ад фальварка, абцяжаранага даўгамі, быў невялікі, і бедная Юзэфа, з якой Вінцэнт ажаніўся супраць волі бацькоў, выбівалася з сіл. Значна больш за гаспадарку мужа цікавілі яго літаратурныя заняткі, якія давалі мала прыбытку. Нават трыюмфальная, паводле правінцыйных мерак, прэм’ера оперы “Сялянка” (“Ідылія”) ў 1852 г. у Мінску, дзе Марцінкевіч выконваў ролю войта Навума Прыгаворкі, спяваў сялянскі хор з Люцынкі і ўпершыню з опернай сцэны гучала беларуская мова, ніяк не палепшыла дабрабыт сям’і. У 1854 Юзэфа памерла, апошнія дзеці “рамантыка з Люцынкі” нарадзіліся ўжо ад другой жонкі - Марыi з Грушэўскiх.

Плённыя Люцынскiя гады
У Люцынцы пан Вінцэнт пражыў больш за сорак гадоў і напісаў бальшыню сваіх твораў. Тут былі гасцямі яго сябры – Уладзіслаў Сыракомля, Станіслаў Манюшка, скрыпач Канстанцін Крыжаноўскі, гісторык і літаратар Аляксандр Ельскі, мастак Ян Дамель, краязнавец Канстанцін Тышкевіч. Вучнем школы, якую трымалі Марцінкевічы ў палове 1870 гадоў, быў Антон Лявіцкі (пазней – беларускі пісьменнік, публіцыст, больш вядомы пад псеўданімам Ядвігін Ш.), бацька якога служыў аканомам графаў Тышкевічаў у недалёкіх Першаях. Гэта ён паведаў пра вялікі куфар паўнюсенькі рукапісаў беларускага дудара, якія загадкава зніклі, што па сённяшні дзень хвалюе шукальнікаў духоўных скарбаў. Праходзілі ў гэтым доме рэпетыцыі сялянскага хору, які ўдзельнічаў у першым прадстаўленні «Сялянкі» на сцэне мінскага тэатра і які апекавала старэйшая дачка аўтара Каміла.

Дом “Навума Прыгаворкі”, аўтара “Пінскае шляхты” і “Ідыліі”, згарэў у канцы ХІХ стагоддзя. Не захаваўся і ягоны наступнік, адбудаваны дачкамі пісьменніка на тым жа падмурку, сельсавет пасля вайны прадаў яго на перавоз у Менск, які не надта цэніць такія помнікі. Сёння на месцы люцынскай сядзібы толькі сціплы помнік бацьку новабеларускай літаратурнай традыцыі.

Глядзі таксама: месца пахавання Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча

А.Б.