Бітва ля Галоўчына | Галоўчын

Бітва ля Галоўчына 3-4 ліпеня 1708 г.

6 чэрвеня 1708 г. швэдзкае войска выйшла з Радашкавічаў і праз Гарадок рушыла на Менск. Станіслаў Ляшчынскі вярнуўся да Польшчы. 8 чэрвеня 1708 г. швэды на чале з Карлам ХІІ увайшлі ў Менск. Далейшы шлях швэдаў ва Ўсходнюю Беларусь закрывала 57-тысячная расейская групоўка. Але нечаканым манэўрам празь Сьмілавічы, Ігумен, Бярозу Сапескую (Бярэзіну) войска Карла ХІІ выйшла скрозь балоты й лясы на рэдуты левага расейскага фронту ля мястэчка Галоўчын. Тут адбылася апошняя вялікая бітва, у якой швэды атрымалі бліскучую перамогу. Расейскае войска страціла каля 6000 жаўнераў, усе гарматы, амуніцыю й абоз. Быў забіты расейсі генэрал Вільгельм Швэдэн (Wilhelm von Schweden) і шэраг вышэйшх афіцэраў. Расейскі генэрал Анікей Рапнін (Аникей Репнин) быў разжалаваны ў жаўнеры, генэрал Іван Чэмбэрс асуджаны на высылку.

Гэтая бліскучая тактычная перамога Карла ХІІ, жаўнеры якога з дапамогай пантонаў і пабудаваных грэбляў выйшлі празь непраходныя балоты да пазыцыяў непрыяцеля. Рэляцыі пра бітву ля беларускага мястэчка Галоўчын, “што месьціцца пасярод лясоў на беразе ракі Бабеч (Вабіч), якая цячэ праз гэтую частку Літвы і ўпадае ў рэчку Друч”, ёсьць амаль ува ўсіх дзёньніках швэдзкіх вайскоўцаў. У гонар Галоўчынскай вікторыі 3-4 ліпеня 1708 г. у Швэцыі былі выбітыя 2 мэдалі з дэвізам “Пераможаны лясы, балаты й непрыяцель”. У Стакгольме й Рызе пра гэтую перамогу былі надрукаваныя тры ўлёткі, якія сёньня захоўваюцца ўва ўнівэрсытэцкай бібліятэцы Упсолы (Швэцыя).

Нягледзячы на відавочны факт вялікай перамогі, пазьнейшая расейская гістарыяграфія зводзіла бітву пад Галоўчынам да невялікай сутычкі, якая ня мела жаднага ўплыву на хаду вайны. Пачатак гэтай традыцыі паклаў Пётар І, які ў лісьце да кароннага (польскага. – Аўт.) гетмана Адама Сяняўскага цьвердзіў, што насамрэч пад Галоўчынам перамогу атрымалі расейцы, якія захапілі ў палон “100 одних высших офицеров […] что и сам король Швецкій едва в троих или четырех особах до пехоты своей ушел и в великом опасении был”. Пасьля паразы пад Галоўчынам расейскае войска ў паніцы пакінула абшары Ўсходняй Беларусі, перайшоўшы Дняпро, не спыняючыся нават у Магілёве. Пра характар гэтага адступленьня , якое расейскі гісторык Я. Тарле назваў “планомерным”, сьведчыць тое, што ўсе расейскія жаўнеры, якія мелі раны на сьпіне, згодна з загадам Пятра І, былі асуджаныя на кару сьмерцяй. Незалежны назіральнік славацкі лютэранскі пастар Даніэль Крман, які адразу пасьля бітвы ехаў праз Галоўчын да Магілёва, занатаваў у дзёньніку: “Мы пабачылі па дарозе шмат паламаных вазоў расейцаў ды безьліч зьмерлых коняў, смурод ад якіх ішоў на мілі, усё гэта цягнулася ажно да самага Магілёва”.

Пасьля перамогі над расейскім войскам каля мястэчка Галоўчын 3-4 ліпеня 1708 г. швэдзкае войка праз 3 дні бяз бою заняла Магілёў – другое па заможнасьці места Літвы, “усходнюю браму” ВКЛ.

З кнігі:
Андрэй Котлярчук, “Швэды ў гісторыі і культуры беларусаў”.
– Менск: Энцыкляпэдыкс, – 2002. – 274 с. [Старонкі 106-108]