Выбраныя здымкі
Від ад р. Сэрвач Фота © К. Шастоўскі |
Цудатворная фігура Збаўцы прывезена ў Крывічы з трынітарскага кляштара ў Антокалі - прадмесьця Вільні Фота © К. Шастоўскі |
Інтэр\'ер Фота © К. Шастоўскі |
Ордэн трынітарыя (Св. Тройцы) заснаваны ў 1198 г. папам Інакенціем ІІІ з мэтай вызвалення нявольнікаў. У Рэчы Паспалітай трынітарыі з'явіліся ў канцы XVII ст. На Беларусі місіі ордэна асаджаны: у Берасці (1709), Воршы (1714), Маладзечна і Віцебску (1758), Крывічах (1770), Бабінавічах (1782), апошні ўжо пасля далучэння да Расейскай імперыі. Усе гэтыя былі кляштары зачынены пасля паўстання 1830—1831 гг. указам ад 19. 07. 1832 г.
Манахі-трынітарыі прыбылі ў Крывічы з Галіцыі, дзе іх кляштары былі зачыненыя аўстра-венгерскімі ўладамі. Тут іх прытулак разлічаны на 6 манахаў, спачатку драўляны, быў узведзены па фундацыі 1770 г. Андрэя Уладзіслава Укольскага, падкаморыя трокскага, і ягонай жонкі Тэрэсы с Войнаў у 1776-77 гг. У 1796 г. была завершаная будоўля ўжо каменнага касцёла, і ў гэтым жа годзе кансэкраваны біскупам жмудскім Калумна-Цяцішэўскім. Гаспадарчы драўляны двор уключаў амбар на цагляным падмурку са скляпеннямі; стайні на 7 коней з двума пунямі; адрына і ляднік. На кляштарным участку пад будынкі было занята 1957,5 кв.м. зямлі, садам 4959 кв.м. і агародам 16200 кв.м.
Да сённяшніх дзён комплекс у стылі барока амаль не змяніўся. У яго ўваходзяць касцёл пад тытулам св. Андрэя - аднанававая святыня з квадратнай апсідай і з высокай 3-яруснай вежай-званіцай на галоўным фасадзе (трэці ярус так і не быў завершаны), і невялікі 2-павярховы кляштарны корпус, які прымыкае да паўднёва-ўсходняй сцяны касцёльнай апсіды.
Кароткая, але даволі шырокая нава касцёла перакрыта цыліндрычным з распалубкамі скляпеннем вялікага пралёту, падзелена на тры травеі шырокімі падпружнымі аркамі, якія ў канструкцыйных вузлах абапіраюцца на пілястры іанічнага ордэра. У падоўжным напрамку яны злучаны разгрузачнымі аркамі. Вышыня навы даволі значная, у выніку чаго прапорцыі бакавых фасадаў набліжаюцца да квадрата, а іх вертыкальная дынаміка ўзмацняецца дадаткова высока размешчанымі вокнамі. Квадратная ў плане алтарная апсіда роўная па вышыні з навай і аб'яднана з ёй агульнай цягай карніза. Крыху ніжэй за яго праходзіць карніз уваходнага чацверыка велічнай трох'яруснай вежы, завершанай чатырохгранным самкнутым купалам пластычнага абрысу. Пры надзвычайнай масіўнасці вежы (таўшчыня сцен у ніжнім ярусе звыш 2 м) скошаныя вуглы, увагнутыя паверхні прасценкаў, шматлікія ордэрныя раскрапоўкі, рэзкае скарачэнне па памерах верхняга яруса надаюць ёй магутную экспрэсію, касмічную ўзнёсласць і ўрачыстую гармонію архітэктурных мас. Яе ўнутраная прастора арганізавана ў форме авала, за ёй над уваходам у наву мясцяцца арганныя хоры з крывалінейным абрысам у плане. Узнятыя на 2 слупах хоры маюць плаўны выгін у цэнтральнай частцы, злучаны з залай вітой лесвіцай у тоўшчы званіцы.
Дамінантай інтэр'ера з'яўляецца алтар з цудатворнай фігурай Збаўцы прывезенай ў Крывічы з трынітарскага кляштара ў Антокалі - прадмесця Вільні. Алтар багата ўпрыгожаны пазалочанай лепкай, фігуркамі пуццяў і статуямі Св. Пятра, Св. Паўла, Маці Божай і Яна Евангеліста. У высокіх аркавых нішах - па тры з кожнага боку інтэр'ера - некалі знаходзіліся яшчэ 6 алтароў, але сёння запоўненыя толькі 4. Агароджа высокіх хораў з плаўным заломам у цэнтральнай частцы абапіраецца на дзве калоны. У адным стылі з алтаром выкананы амбон, аздоблены пазалочанай драўлянай разьбой.
2-павярховы прамавугольны ў плане жылы корпус, прымыкае да паўднёва-ўсходняй сцяны апсіды. Фасады крапаваны плоскімі лапаткамі, члянёны невялікімі прамавугольнымі аконнымі праёмамі.
З 1796 г. пры Андрэеўскім касцёле была заснаваная і крывіцкая парафія. Да сярэдзіны ХІХ ст. яна абслугоўвалася таксама і 6 капліцамі - у Карчаватцы (цяпер Докшыцкі раён Віцебскай вобласці), Клесіне (Вілейскі раён), Княгініне і ў саміх Крывічах - на могілках і ў панскім двары. Пры кляштары дзейнічаў драўляны шпіталь. Колькасць вернікаў у крывіцкай парафіі да пачатку другой сусветнай вайны павялічылася да 4100 чалавек.
Прытулак манахаў трынітарыяў быў зачынены ў 1832 г., і з таго часу касцёл св. Андрэя стаў парафіяльным, а кляштарны корпус - плябаніяй. Дзесьці ў 2-й палове ХІХ ст. комплекс быў абнесены бутавай агароджай з 3-аркавай брамай з чырвонай цэглы і ў такім выглядзе ўжо ў наш аб'яўлены помнікам архітэктуры. У такім стане комплекс дзейнічае і сёння.
У касцёле знаходзіцца мемарыяльная дошка, прысвечаная пісьменніку і грамадскаму дзеячу Яну Барэйке-Ходзьке, які ў 1777 г. нарадзіўся ў Крывічах. Яму належаць успаміны і нарысы па гісторыі Меншчыны і касцёлаў Менская дыяцэзіі.
Капліца ў Княгініне не захавалася. Яна была пабудавана з дрэва ў 1803 г. на панскім двары. Гэта была характэрная для пачатку ХІХ ст. святыня "з вугламі ў кола пабудаваная" - г.зн. у плане ўяўляла сабой выцягнуты па прадольнай восі 8-кутнік. Капліца дзейнічала да 1940-х гг., пасля была зачынена і знішчана.
Манахі-трынітарыі прыбылі ў Крывічы з Галіцыі, дзе іх кляштары былі зачыненыя аўстра-венгерскімі ўладамі. Тут іх прытулак разлічаны на 6 манахаў, спачатку драўляны, быў узведзены па фундацыі 1770 г. Андрэя Уладзіслава Укольскага, падкаморыя трокскага, і ягонай жонкі Тэрэсы с Войнаў у 1776-77 гг. У 1796 г. была завершаная будоўля ўжо каменнага касцёла, і ў гэтым жа годзе кансэкраваны біскупам жмудскім Калумна-Цяцішэўскім. Гаспадарчы драўляны двор уключаў амбар на цагляным падмурку са скляпеннямі; стайні на 7 коней з двума пунямі; адрына і ляднік. На кляштарным участку пад будынкі было занята 1957,5 кв.м. зямлі, садам 4959 кв.м. і агародам 16200 кв.м.
Да сённяшніх дзён комплекс у стылі барока амаль не змяніўся. У яго ўваходзяць касцёл пад тытулам св. Андрэя - аднанававая святыня з квадратнай апсідай і з высокай 3-яруснай вежай-званіцай на галоўным фасадзе (трэці ярус так і не быў завершаны), і невялікі 2-павярховы кляштарны корпус, які прымыкае да паўднёва-ўсходняй сцяны касцёльнай апсіды.
Кароткая, але даволі шырокая нава касцёла перакрыта цыліндрычным з распалубкамі скляпеннем вялікага пралёту, падзелена на тры травеі шырокімі падпружнымі аркамі, якія ў канструкцыйных вузлах абапіраюцца на пілястры іанічнага ордэра. У падоўжным напрамку яны злучаны разгрузачнымі аркамі. Вышыня навы даволі значная, у выніку чаго прапорцыі бакавых фасадаў набліжаюцца да квадрата, а іх вертыкальная дынаміка ўзмацняецца дадаткова высока размешчанымі вокнамі. Квадратная ў плане алтарная апсіда роўная па вышыні з навай і аб'яднана з ёй агульнай цягай карніза. Крыху ніжэй за яго праходзіць карніз уваходнага чацверыка велічнай трох'яруснай вежы, завершанай чатырохгранным самкнутым купалам пластычнага абрысу. Пры надзвычайнай масіўнасці вежы (таўшчыня сцен у ніжнім ярусе звыш 2 м) скошаныя вуглы, увагнутыя паверхні прасценкаў, шматлікія ордэрныя раскрапоўкі, рэзкае скарачэнне па памерах верхняга яруса надаюць ёй магутную экспрэсію, касмічную ўзнёсласць і ўрачыстую гармонію архітэктурных мас. Яе ўнутраная прастора арганізавана ў форме авала, за ёй над уваходам у наву мясцяцца арганныя хоры з крывалінейным абрысам у плане. Узнятыя на 2 слупах хоры маюць плаўны выгін у цэнтральнай частцы, злучаны з залай вітой лесвіцай у тоўшчы званіцы.
Дамінантай інтэр'ера з'яўляецца алтар з цудатворнай фігурай Збаўцы прывезенай ў Крывічы з трынітарскага кляштара ў Антокалі - прадмесця Вільні. Алтар багата ўпрыгожаны пазалочанай лепкай, фігуркамі пуццяў і статуямі Св. Пятра, Св. Паўла, Маці Божай і Яна Евангеліста. У высокіх аркавых нішах - па тры з кожнага боку інтэр'ера - некалі знаходзіліся яшчэ 6 алтароў, але сёння запоўненыя толькі 4. Агароджа высокіх хораў з плаўным заломам у цэнтральнай частцы абапіраецца на дзве калоны. У адным стылі з алтаром выкананы амбон, аздоблены пазалочанай драўлянай разьбой.
2-павярховы прамавугольны ў плане жылы корпус, прымыкае да паўднёва-ўсходняй сцяны апсіды. Фасады крапаваны плоскімі лапаткамі, члянёны невялікімі прамавугольнымі аконнымі праёмамі.
З 1796 г. пры Андрэеўскім касцёле была заснаваная і крывіцкая парафія. Да сярэдзіны ХІХ ст. яна абслугоўвалася таксама і 6 капліцамі - у Карчаватцы (цяпер Докшыцкі раён Віцебскай вобласці), Клесіне (Вілейскі раён), Княгініне і ў саміх Крывічах - на могілках і ў панскім двары. Пры кляштары дзейнічаў драўляны шпіталь. Колькасць вернікаў у крывіцкай парафіі да пачатку другой сусветнай вайны павялічылася да 4100 чалавек.
Прытулак манахаў трынітарыяў быў зачынены ў 1832 г., і з таго часу касцёл св. Андрэя стаў парафіяльным, а кляштарны корпус - плябаніяй. Дзесьці ў 2-й палове ХІХ ст. комплекс быў абнесены бутавай агароджай з 3-аркавай брамай з чырвонай цэглы і ў такім выглядзе ўжо ў наш аб'яўлены помнікам архітэктуры. У такім стане комплекс дзейнічае і сёння.
У касцёле знаходзіцца мемарыяльная дошка, прысвечаная пісьменніку і грамадскаму дзеячу Яну Барэйке-Ходзьке, які ў 1777 г. нарадзіўся ў Крывічах. Яму належаць успаміны і нарысы па гісторыі Меншчыны і касцёлаў Менская дыяцэзіі.
Капліца ў Княгініне не захавалася. Яна была пабудавана з дрэва ў 1803 г. на панскім двары. Гэта была характэрная для пачатку ХІХ ст. святыня "з вугламі ў кола пабудаваная" - г.зн. у плане ўяўляла сабой выцягнуты па прадольнай восі 8-кутнік. Капліца дзейнічала да 1940-х гг., пасля была зачынена і знішчана.
Крыніца:
Каталіцкія святыні
Мінск, Про Хрысто, 2003
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, "Ураджай", 2001
И.Н. Слюнькова
Наследие архитектуры Беларуси. Монастыри восточной и западной традиций
Москва, Прогресс-Традиция, 2002