Будслаў - фота і помнікі

Гісторыя Будслава

Будслаў - мястэчка ў Мядзельскім раёне, на р. Сэрвач. За 56 км на У ад мястэчка Мядзел, 2 км ад чыгуначнай станцыі Будслаў. 300 двароў, 700 жыхароў (на 1.1.1990).

Назва мястэчка (Буда, Буцлаў, Будцлаў) паходзіць ад славянскага прозвішча Будслаў (сэнсавае значэнне асновы — майстар-будаўнік). Паводле легенды, з даўніх часоў называлася Слаўнай Будай, або Будславам. У гістарычных крыніцах ВКЛ упамінаецца пад 1504 г., калі вялікі князь Аляксандр падараваў гэту мясцовасць віленскім манахам-бернардзінцам, якія тут мелі драўляную капліцу. У 1560 г. яны пакінулі Будслаў, у 1589 г. вярнуліся сюды і пабудавалі драўляны касцёл. Менскі ваявода Ян Пац ахвяраваў бернардзінцам абраз св. Маці Божай, які яму ў Рыме падараваў папа Клімент VIII. У 1643 г. бернардзінцы замест драўлянага касцёла пабудавалі мураваны. У 1783 г. у Будславе ўзведзены новы мураваны касцёл, пры якім знаходзіліся кляштар бернардзінцаў і 2 капліцы. Паводле прывілея Аўгуста III ад 6.10.1732 г. Будслаў — мястэчка.

3 1793 г. у складзе Расейскай імперыі, мястэчка Вілейскага павета. Паводле інвентара 1848 г., маёнтак Будслаў — прыватнае ўладанне І.І. Аскеркі — складаўся з мястэчка (244 жыхароў, 46 двароў), 4 вёсак, 3 засценкаў, 1 фальварка. Існавалі праваслаўная царква, сядзіба з гаспадарчымі будынкамі (пральня, стайні, двары для жывёлы, млын, бровар, кузня, малатарня, магазін). У маёнтку выраблялі льняное палатно і цэглу. У мястэчку былі млын, карчма, сукнавальня. За ўдзел у паўстанні 1863—64 гг. у Будславе ў 1864 прыпынена дзейнасць касцёла, закрыты кляштар. У 1868 г. у Будславе 259 жыхароў, 48 двароў. У 1885 Будслаў — цэнтр воласці Вілейскага павета; 327 жыхароў, 50 двароў, валасное праўленне, касцёл, сінагога, прыходскае вучылішча (у 1892/93 навучальным годзе вучыліся 65 хлопчыкаў, 5 дзяўчынак), крама, таржок. Каля мястэчка знаходзіўся маёнтак, дзе працавалі бровар (заснаваны ў 1848 г., з 1862 г. меў паравую машыну; у 1900 г. — 9 рабочых), сукнавальня, вадзяны млын, крама, пастаялы двор, 2 карчмы. У 1904 г. у мястэчку 578 жыхароў, у маёнтку 54; у 1907 г. — 435 жыхароў, 61 двор. У 1907 г. каля Будслава прайшла чыгунка Полацк — Маладзечна, пабудавана чыгуначная станцыя. У 1-ю сусветную вайну ў сакавіку 1916 г. тут размяшчаўся штаб 2-й рускай арміі Заходняга фронту, якая выконвала асноныя задачы ў Нарачанскай аперацыі 1916 г.

У лютым—снежні 1918 г. акупіраваны войскамі кайзераўскай Германіі. У 1919 г. у Будславе 790 жыхароў. У 1919—20 гг. працавала Будслаўская беларуская гімназія (закрыта польскай адміністрацыяй). 3 18.3.1921 г. мястэчка Будслаў (116 двароў, 626 жыхароў) у складзе Польшчы; цэнтр гміны Вілейскага (да 1925 г. Дунілавіцкага) павета Віленскага ваяводства. Існавалі гмінная ўправа, млын, лесапільня, аптэка, банк, касцёл, таргі па панядзелках, карчма. Фальварак Будслаў (былы маёнтак) налічваў 5 двароў, 55 жыхароў. 3 верасня 1939 г. Будслаў у складзе БССР. У 2-ю сусветную вайну ў ліпені 1941 г. акупіраваны ням.-фаш. захопнікамі, якія ў верасні 1942 г. расстралялі тут 270 жыхароў. Вызвалены 2.7.1944 г. У 1970 г. — 859 жыхароў, 318 двароў.

У Будславе магіла дзеяча беларускай культуры Паўліны Мядзёлкі, помнік землякам, што загінулі ў 2-ю сусветную вайну. Помнікі архітэктуры: касцёл бернардзінцаў 2-й пал. 18 ст. і плябанія 19 ст. Каля вёскі часткова захаваўся сядзібна-паркавы комплекс Аскеркаў. Будслаў — радзіма спевака, арганіста і кампазітара I. Глінскага, П. В. Мядзёлкі.

Крыніца:
В. М. Князева
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1994