> Гродзенская вобласць > Гродзенскі раён > горад Гродна > Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў
Гродна. Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў
Гродна. Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў

Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў | Гродна

Год пабудовы (перабудовы): XVI-XVIII
Каардынаты:
53° 40'30.11"N, 23° 49'50.63"E

Фотагалерэі

Выбраныя здымкі

Гродна. Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў

Сферическая панорама
http://hiv-iv.livejournal.com/54341.html Фота © Иван Цыркунович | Дата: 22.04.2011

Гродна. Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў

Галоўны алтар Фота © К. Шастоўскі | Дата: 22.04.2011

Гродна. Касцёл Адшукання Святога Крыжа і кляштар бэрнардынаў

Фрагмент галоўнага фасаду Фота © Грода Надзея | Дата: 22.04.2011

На высокім правым беразе р. Нёман, дамінанта архітэктурнай панарамы гістарычнага цэнтра Гродна. Пабудаваны ў 16—18 ст. Касцёл — аснова буйнога асіметрычнага па кампазіцыі архітэктурнага комплекса, які разам з жылым корпусам утварае ўнутраны замкнёны двор.

Першы драўляны кляштар заснаваны ў 1494 г. па фундацыі вялікага князя Аляксандра Ягелончыка на месцы колішняга каралеўскага палаца. Фундацыя пацверджана ў 1586 г. С. Баторыем. Мураваны кляштар пабудаваны ў 1595—1618 гг. на зямлі, ахвяраванай ордэну Г. Друцкай-Сакалінскай і Я. Тарасевічам. Закладку першага каменя касцёла ў 1602 г. асвяціў віленскі біскуп Бенядзікт Война. Збудаваны на сродкі Жыгімонта ІІІ Вазы, Л. Сапегі, Е. Валовіча і інш., храм асвяціў 13.5.1618 г. біскуп Яўстафій Валовіч. Дабудоўваўся пасля пажараў 1656 г. і 1753 г. У 1680 г. перакрыта страха касцёла, рэканструяваны алтар св. Антонія, пабудавана капліца св. Барбары; у 1736 г. перабудаваны алтары святых Міхаіла, Бенавентуры, Ануфрыя, Пятра з Алькантары; у 1738 г. рэканструявана званіца. У 1754 г. і 1759 г. для касцёла адліты 2 званы, у 1788 г. архітэктар Ф. Міхалкевіч зрабіў вытанчанае завяршэнне званіцы.

У 1682 г. пры кляштары мелася 30 манахаў, якія ажьццяўлялі пастырскую апеку над кляштарамі бернардзінак і брыгітак, дзе служылі капеланамі і духоўнікамі. У 17—18 ст. тут збіраліся павятовыя сеймікі. У пачатку 19 ст. пры кляштары працавала прыватная пачатковая школа. У 1677 г. з Нясвіжа пераведзены філасофскія курсы, першымі лектарамі якіх былі Амброзій Раскаховіус і Яўстахій Лаўрыновіч.

У 1852 г. калі ксяндзом-настаяцелем касцёла быў А. Гінтаўт-Дзевалтоўскі, кляштар скасаваны. У касцёле вянчалася пісьменніца Э. Ажэшка. Пэўны час у кляштары размяшчаліся розныя цывільныя ўстановы. У 1990 г. кляштарны комплекс вернуты рымска-каталіцкай царкве, у ім знаходзіцца Вышэйшая рымска-каталіцкая духоўная семінарыя.

Касцёл — помнік архітэктуры ранняга барока, у аснову якога пакладзена кампазіцыя рымскага езуіцкага касцёла Іль Джэзу. 3-нефавая 6-стаўповая базіліка з вялікай паўцыркульнай алсідай і 2 сакрысціямі атрымала нестандартную асіметрычную прасторавую будову. 2-ярусны галоўны фасад пластычна раскрапаваны развітым антаблементам, дынамічна згрупаванымі пілястрамі вытанчанага карынфскага ордэра, арачнымі нішамі і завершаны 3-вугольным фрактонам, які прыкрывае 2-схільны дах цэнтральнага аб'ёму храма. Дынамічны рух архітэктурным масам надае асіметрычна дабудаваная да паўднёвага боку фасада вежа-званіца, 2 верхнія ярусы якой надбудаваны ў 1788 г. і выкананы ў вытанчаных пластычных формах ракако: вертыкальна выцягнутыя прапорцыі, вуглавая крапоўка калонкамі і валютамі, фігурны купал з ігольчастым шпілем. Сцены бакавых фасадаў вырашаны больш стрымана і сціпла — расчлянёны пілястрамі і парнымі арачнымі аконнымі праёмамі. У архітэктуры касцёла спалучаюцца элементы готыкі (контрфорсы і высокія стральчатыя аконныя праёмы ў апсідзе і на бакавых фасадах, нервюры скляпенняў), рэнесансу, ранняга (плоскаснае вырашэнне галоўнага фасада з крывалінейным сілуэтам верхняга яруса і дынамічнай групоўкай ордэра) і позняга барока.

Вялікая прастора храма 6 слупамі падзелена на 3 нефы, перакрытыя крыжовымі скляпеннямі на падпружных арках, дэкарыраваных грызайльнай размалёўкай з выявамі гербаў фундатараў, раслінным арнаментам. Інтэр'ер, аформлены на сродкі Масальскіх, вылучаецца багаццем архітэктурнай пластыкі (пілястры, аркатура, прафіляваныя карнізы, падпружныя аркі). Мастацка-дэкаратыўнае аздабленне насычана разьбой па дрэве, драўлянай і стукавай скульптурай, лепкай. У 1788 г. мастакі А. Грушэцкі і Ф. Міхалкевіч дапоўнілі аздобу інтэр'ера манументальным жывапісам: плафоны з фрэскавай размалёўкай, выявы 12 апосталаў (паўднёвая сцяна) і 12 дзеячаў Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай (паўночная сцяна) у аркатурных фрызах цэнтральнага нефа. Галоўны мастацкі акцэнт інтэр'ера — манументальная кампазіцыя «Узнясенне Хрыста» на тымпане арачнай перагародкі прэсбітэрыя. Галоўны алтар св. Францыска вырашаны стукавым калонна-пілястравым порцікам карынфскага ордэра, завершанага масіўным прамавугольным атыкам са скульптурнай групай анёлаў. Вясёлкава і святочна яго асвятляюць бакавыя вітражныя вокны апсіды. У дэкаратыўным аздабленні выкарыстаны разныя гірлянды, пуцці. У адным пластычным стылі выкананы астатнія 14 кулісных алтароў (адзін з іх выканаў у 20 ст. мясцовы дэкаратар I. Болдак): згрупаваныя калоны і пілястры карынфскага ордэра служаць абрамленнем алтарных карцін і верхніх барэльефных пано.

Надзвычай каштоўны скульптурна-дэкаратыўны ансамбль Ларэтанскай капэлы касцёла (злева ад галоўнага ўвахода). Багата насычаны пластычна-скульптурны ансамбль капэлы разгорнуты пад крыжовым скляпеннем і ўключае сюжэтныя кампазіцыі «Чатыры евангелісты», «Святая сям'я», «Маленне аб чашы». Ансамбль дапаўняюць скульптурна і арнаментальна апрацаваныя плафон скляпення і балдахінны дэкор уваходных арак. Цэнтральная скульптурная кампазіцыя «Святая сям'я» знаходзіцца ў верхнім арачным праёме-праходзе з капэлы ў бакавы неф. У яе цэнтры на троне Марыя Магдаліна з Хрыстом-дзіцем на руках. У трактоўцы вобраза элегічнай, паэтычна летуценнай Марыі ўвасобіліся шчырая жыццёвая пачуццёвасць, натуральная чалавечая эмацыянальнасць. На 2-м плане — скульптуры св. Язэпа і Яна Хрысціцеля. Адвольна сядзячыя і ляжачыя фігуры біблейскіх персанажаў зафіксаваны ў момант малітоўнага ўзрушэння: выразныя жэсты рук, звернутыя да неба погляды, вакол лунаюць анёлы. Унутраная плоскасць арачнага праёма пакрыта сакавітым ляпным акантавым арнаментам, сярод якога аголеныя пуцці. Каля правай грані праёма размешчана скульптура архангела. Уся кампазіцыя ў аснове дэкарыравана авальнай панэллю ў акантавых выгінах і лаўровых гірляндах, гафрыраванай ракавінай і маскаронам. Абапал арнаментальнай панэлі размешчаны скульптуры: св. Цэцыліі, якая грае на стылізаваным мініяцюрным аргане, святой з жазлом і пуцці са скрыпкамі ў руках. Персанажы паўстаюць у грацыёзных паставах, вобразы іх прасякнуты глыбока эмацыянальным жыццесцвярджальным пафасам. Асобныя выявы евангелістаў Лукі, Марка, Яна і Матфея з адпаведнымі атрыбутамі размешчаны ў вуглавых пятах скляпення капэлы і пастаўлены пад распушаныя веерам ракавіны. Завяршае і кампазіцыйна аб'ядноўвае афармленне інтэр'ера капэлы багата арнаментаваны плафон скляпення, вырашаны скульптурнай групай пуцці, якія нясуць у руках абруч люстры і нібыта заблыталіся ў выгінах акантавага лісця. Шырокай ляпной тканінай накрыты арачны праём бакавога ўвахода ў капэлу, у яе складках размешчаны пластычны картуш, нацюрморты. Скульптурна-дэкаратыўны ансамбль вылучаецца віртуознай выканальніцкай тэхнікай. Ансамбль Ларэтанскай капэлы — адзін з выключна каштоўных твораў манументальнага мастацтва Беларусі 18 ст.

У стылі класіцызму выкананы амбон, дэкарыраваны лісцем аканту і выявамі евангелістаў у авальных медальёнах (разьба па дрэве). Арган на хорах устаноўлены ў 1680-я гг. пры Гвардыяне Антоніі Гладавіцкім. Сцены прэсбітэрыя накрыты дубовымі панэлямі з разнымі пано.

3 паўднёвага боку да касцёла далучаны 2-павярховы, складанай канфігурацыі, накрыты высокімі 2-схільнымі дахамі кляштарны корпус. Фасады рытмічна члянёны прамавугольнымі аконнымі праёмамі і пілястрамі ў прасценках, сцены ўмацаваны контрфорсамі. Усходняе і паўднёвае крылы вылучаны буйнымі рызалітамі з 3-вугольнымі франтонамі. Галерэяй корпус злучаны з касцёлам.

Літ.:
А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000

Паведамленні