Zespół dworsko-parkowy Dunin-Rajeckich | Koszelewo

Koszelewo

Koszelewo, podobnie jak Puźniewicze, Niańków i Rajce, były rodowymi majątkami marszałka nowogródzkiego Franciszka Dunin-Rajeckiego herbu Łabędź i jego żony Barbary z Mierzejewskich. Małżonkowie mieli trzy córki. Najstarsza z nich, Ludwika, w posagu otrzymała od rodziców Rajce i poślubiła marszałka nowogródzkiego Józefa Wereszczakę, dziedzica Smolczyc. Średnia, Józefa otrzymała Niańków i wyszła za mąż za marszałka oszmiańskiego Kazimierza Umiastowskiego, dziedzica Żemłosławia (patrz Żemłosław w rejonie Iwie w obwodzie Grodno). Najmłodsza, Aleksandra, była niezamężna i odziedziczyła po ojcu Koszelewo.

Po różnych przekształceniach praw własnościowych do Koszelewa, Puźniewicz i Niańkowa, ich jedynym właścicielem, około roku 1880, został marszałek oszmiański Władysław Umiastowski (syn Kazimierza i Józefy z Dunin-Rajeckich), dziedzic Żemłosławia. Po jego śmierci w roku 1905 majątki te odziedziczyła wdowa po nim, Janina Umiastowska.

W skład Koszelewa wchodziły: folwark Kuścin, „ucząstek” sianokośny pośród sianokosów skarbowej wioski Kuścin, łąki w trzech „ucząstkach” leśnych Iscewka w lesie ŻabiaŁąka i w dwóch lasach Sadowniki, zaścianki Klony, Iscewka i Bursackie, oddzielna działka w lesie Siedliszcze, wydzielony w tymże lesie grunt orny otoczony ze wszystkich stron skarbową ziemią wioski Siecewin i gruntami wsi Jurzdyki, leśniczówka, cegielnia.

Przez Koszelewo biegła linia kolejki wąskotorowej łącząca majątek z Nowogródkiem (około 9 km), a do stacji linii kolejowej Wilno-Równe w Nowojelni było również niedaleko, bo około 11 km.

Majątek miał dobrą pszenną ziemię tak jak Puźniewicze i Niańków. Wszystkie trzy leżały w tej części Nowogródczyzny, która ze względu na urodzajność gleby nazywana była Ukrainą Litewską. Dom mieszkalny w Koszelewie był duży i wygodny, otoczony sadami, z widokiem na piękne łany zbóż i łąki leżące poniżej w niewielkiej dolinie, za którą ciągnęły się malownicze sosnowe, świerkowe i liściaste lasy, przez które biegła wstęga szosy.

I wojna światowa nie wyrządziła Koszelewowi dużych szkód. Budynki nie zostały zniszczone, wśród nich wyróżniający się oryginalnością świronek. Ciekawą i rzadką budowlą w dawnych majątkach był teatr. W Koszelewie stawiał go Franciszek Dunin-Rajecki. Większą część teatru zajmowała duża sala, do której przylegały garderoby dla aktorów i aktorek. Przed wejściem do sali był spory przedpokój dla przechadzających się w czasie antraktów gości.

Koszelewo należało do nowogródzkiej skarbnicy pamiątek i wspomnień mickiewiczowskich. Znalazło się też na kartach „Pana Tadeusza”: „Rówieśniki litewskich wielkich kniaziów, drzewa Białowieży, Świtezi, Ponar, Koszelewa! – których cień padał niegdyś na koronne gło-wy – groźnego Witenesa, wielkiego Mindowy i Gedymina ...”.

W 1922 roku ziemie majątku Koszelewo zostały przekazane osadnikom wojskowym za udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920.  Zdjęcie z Koszelewa zostały wykonane przez J. Winnika, który miał pracownię fotograficzną w Nowogródku.

Na podstawie wspomnień margrabiny Janiny Umiastowskiej
„Szmat ziemi i życia ...”, Wilno 1928,
opracował Kazimierz Niechwiadowicz