Dwór Oleszów | Bereźne

Bereżno Stare

Do znanych i zamożnych rodzin wołyńsko-poleskich należeli Oleszowie, herbu własnego (Brochwicz II Odmienny), z zawołaniem rodowym „Non omnis moriar". Miało ono pochodzić z czasów Piotra Oleszy, podstolego mozyrskiego. Dobra Bereżno na Polesiu w pow. pińskim oraz place w Horodku i Parkaniach Piotr Piotrowicz Olesza otrzymał od Fedora ks. Jarosławicza Borowskiego w 1508 r. Właśnie od nazwy otrzymanych dóbr Oleszowie zaczęli używać z czasem także przydomku „Bereżeński".

Drugi z kolei dziedzic Bereżnego — Teodor Piotrowicz Olesza, ożeniony z Hanną Hamszejówną, poświęcił się częściowo karierze wojskowej i otrzymał stopień rotmistrza. Jego syn Jan, żonaty z ks. Szujską, trzeci dziedzic, pełnił funkcję poborcy mścisławskiego, powierzoną mu przez sejm z 1581 r. — czwarty zaś, Florian, żonaty z Agnieszką Kurzeniecką, starościanką pińską, był w 1583 r. sekretarzem królewskim, a w 1607 r. wyznaczonym przez Sejm komisarzem do uspokojenia buntów kozackich; w 1615 r. był wojskim włodzimierskim. Stanowisko sekretarza królewskiego zajmował też następny, piąty z kolei dziedzic Bereżnego, Stanisław Olesza, który miał za żonę Joannę Horainównę. Michał, ósmy dziedzic rodowych dóbr, żonaty z Zofią Dubieniecką, był sędzią pińskim. Oprócz Bereżnego, posiadał on jeszcze majątki: Stare Konie, Kaski i Dubieniec. Jego potomkowie pełnili funkcje sędziów kapturowych pow. pińskiego, podkomorzego pińskiego, etc.

W ciągu XIX w. fortuna Oleszów znacznie wzrosła. Ostatnim, dwunastym z kolei dziedzicem Bereżnego Starego i Nowego, a także Horodyszcza, w 1856 r. nabytego Terebieżowa w pow. pińskim, Zenonowa i Stachowiec w pow. wileńskim o łącznej powierzchni ok. 20 000 ha, prócz tego posiadaczem domów w Wilnie, Rydze i Pińsku, był Cezary Antoni Olesza (1820-1892), żonaty z Aleksandrą Ordzianką. Cezary Antoni Olesza - chcąc zabezpieczyć się przed wygaśnięciem rodziny — miał jedenaścioro dzieci, w tym sześciu synów i pięć córek.

Siedziba Oleszów w Starym Bereżnie pochodziła zapewne z końca XVIII lub początków XIX w. Był nią niezbyt wysoki, drewniany, parterowy dwór klasycystyczny, wzniesiony na podmurowaniu. Od strony podjazdu, w jego jedenastoosiowej elewacji występował trójosiowy portyk o czterech kolumnach, wspierających trójkątny spłaszczony szczyt. Środkowa część domu była piętrowa. Lekko opadający w stronę przepływającego niedaleko Horynia teren sprawiał, iż od tyłu dwór był nieco wyższy. I tu znajdował się ganek kolumnowy z tarasem w dolnej kondygnacji i balkonem w górnej, skąd roztaczał się piękny widok na dolinę rzeki, poza którą mieścił się cmentarz rodziny Oleszów. Dwór kryty dwuspadowym dachem gontowym miał ściany tynkowane na kolor biały.

Dawne urządzenie Starego Bereżna uległo rozproszeniu już przed 1914 r. Ocalała więc tylko ta część zbiorów rodzinnych — głównie archiwum, portrety i trochę innych obrazów oraz mebli - która znajdowała się w Nowym Bereżnie, położonym w odległości kilku kilometrów od Starego Bereżna.

Dokoła domu mieszkalnego w Starym Bereżnie, należącym w 1939 r. do ks. Anny de Maille, córki ks. Stanisława Radziwiłła, rosły stare akacje, a w dalszej odległości wiele innych sędziwych drzew, w tym wspaniałe okazy topól nadwiślańskich i białodrzewi. Od bramy wjazdowej, przez dość duży park utrzymany w stylu angielskim, do podjazdu domu wiodła aleja lipowa, zasadzona już w początkach XX w.