Dwór Orzeszków | Zakoziel

Dwór w majątku ziemskim Orzeszków w Zakozielu

Dwór Orzeszków jaki znamy z rysunku wykonanego w 1863r. przez malarza Napoleona Ordę, zbudowany był prawdopodobnie przez Nikodema Orzeszko w drugiej połowie XVIII wieku w stylu empire. Dwór przedstawiał się bardzo znacznie, składał się jakby z trzech oddzielnych gmachów, w których na jego głównej osi było centrum frontalne z paradnymi drzwiami wejściowymi a po bokach dwie pary kolumn w stylu toskańskim. Fasadę wieńczył schodkowy szczyt, nad którym znajdował się jeszcze profilowany gzyms. Pokryty był czterostopniowym dachem z niedużymi półokrągłymi lukarnami i czterema symetrycznie rozlokowanymi kominami. Od głównego korpusu - niezbyt wysokiego, odchodziły jeszcze niższe korpusy w skrzydłach bocznych, pokryte także dachem z lukarnami.

Toskańskie kolumny bocznych skrzydeł zestawione były z fasadami głównej części w prostej linii tak, jakby podtrzymywały belki z profilowanymi gzymsami występujące bardziej w centralnej części budowli. Okna miały gładkie obramowania. Wewnątrz dworu centralne miejsce zajmowała sala kolumnowa.

Przed głównym wejściem do dworu znajdował się piękny gazon z różnorodnymi kwiatami. W drugiej połowie XIX wieku pośrodku tego gazonu stała kamienna kolumna.
Przy kolejnych zmianach właścicieli dwór przechodził różne rekonstrukcje i przebudowy. W Narodowym Historycznym Archiwum w Grodnie znaleziono graficzną dokumentację, która określa w jakim stopniu następowała przebudowa i jak wyglądał dwór po przebudowie.

Roman Aftanazy pisze o rzeźbiarstwie dekoracyjnym i innych ozdobach wewnątrz dworu wykonanych z dobrym artystycznym smakiem. Wspomina też o meblach znajdujących się we dworze oraz dziełach sztuki należących do właścicieli.
Część mienia rodu Orzeszko trafia do majątku Linowo należącego do Ludwiki Orzeszko - Trembickiej (siostry Kaliksta). Stare meble, ogromna biblioteka rodu Orzeszko została w 1939 roku wywieziona.

Wiktor Orzeszko, Maciej Orzeszko

W połowie XIX wieku majątek należał do Kaliksta Orzeszki, krewnego męża Elizy Orzeszkowej – Piotra. Syn Kaliksta, Kalikst, w końcu XIX wieku sprzedał majątek Rosjance, hrabinie Nadieżdzie Bobrińskiej. Po I wojnie światowej hrabina Bobrińska sprzedała dobra Wesołowskiemu z Warszawy, ten z kolei – odsprzedał Zakoziel Karolowi Tołłoczce, który był właścicielem majątku do 1939 roku.

Zachował się fragment korpusu głównego oraz ozdobione kolumnami przyściennymi jedno skrzydło empirowego dworu Orzeszków z 1820 roku, przebudowanego w okresie międzywojennym, zniszczonego w czasie II wojny światowej, częściowo odbudowanego po wojnie i użytkowanego jako budynek mieszkalny.

Grzegorz Rąkowski, „Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi”, Burchard Edition, 1997
(A.O.)