Cerkiew Św. Sofii | Połock

Więcej zdjęć (48) >>

Sobór pod wezwaniem Św. Zofii

W obecnej formie, nadanej w XVIII wieku, późnobarokowy. Pierwotna cerkiew (jej mury wykorzystano podczas budowy obecnej świątyni) była jedną z najstarszych na ziemiach ruskich i została wzniesiona w latach 1044-46 (według innych danych 1050-1060) przez połockiego księcia Wszesława Braczysławowicza. Świątynia została gruntownie przebudowana na przełomie XV i XVI wieku na cerkiew obronną. W 1668 roku sobór został przekazany bazylianom. Obecny wygląd cerkiew uzyskała podczas kolejnej gruntownej przebudowy, dokonanej w latach 1738-50 przez wileńskiego architekta Jana Krzysztofa Glaubitza, który nadał jej cechy wileńskiego baroku.

W 1839 roku, po zniesieniu unii świątynia została przekazana prawosławnym; zamknięto ją w latach 30 XX wieku. Po restauracji w roku 1985 umieszczono tu salę koncertową. Świątynia jest trójnawową bazyliką z dwuwiekową fasadą. Wieże są wielokondygnacyjne, w wyższych kondygnacjach ażurowe. Bogato zdobioną pilastrami, gzymsami i niszami fasadę wieńczy profilowany fronton, drugi podobny fronton wznosi się między nawą główną a prezbiterium. Ze wschodniego boku w kompozycję świątyni włączono resztki ścian, piwnic oraz wieloboczne apsydy cerkwi z XI wieku, która jest ustawiona poprzecznie do nawy głównej i tworzy swojego rodzaju transept. Główna apsyda starej cerkwi, niska w porównaniu z nawą główną, nakryta jest kopułą z latarnią. Podobna w kształcie symetryczna przybudówka, ale pochodząca z XVIII wieku znajduje się przy zachodnim boku świątyni.

We wnętrzu zachował się trójkondygnacyjny murowany ikonostas z obrazami z XVIII wieku. W średniowiecznej części świątyni ocalały resztki fresków z XI wieku. Podziemia ze średniowiecznymi kryptami udostępnione są do zwiedzania jako Muzeum Historii i Architektury Soboru Sofijskiego.

Obok cerkwi znajduje się jeden z trzech zachowanych tak zwanych Kamieni Borysa (Rogowolda) z krzyżem i napisem wyciętym w pierwszej połowie XII wieku na rozkaz kniazia połockiego Borysa Wszesławowicza zwanego Rogowoldem. Kamień leżał w korycie Dźwiny we wsi Podkościelne o 5 km od miasta; przeniesiono go do Połocka w 1981 roku.

Grzegorz Rąkowski
„Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi”, Burchard Edition, 1997
(A.O.)