Wały dawnego zamku Wiśniowieckich | Żaber

Żaber, pozostałości zamku

Pozostałości zamku znajdują się 1,5 km na wschód od wsi, na brzegu rzeki Jasiołda na uroczysku Zamek.

Żaber jest zniekształconą polską nazwą zamku, która pierwotnie brzmiała Zabierz. Zamek został wzniesiony na przełomie XVII i XVIII wieku przez ówczesnego właściciela chomskich dóbr, hetmana Michała Serwacego Wiśniowieckiego, być może na miejscu jakiejś wcześniejszej warowni lub grodziska. Miał kształt czworoboku, był otoczony wałem z dębowym częstokołem, posiadał narożne bastiony. Z trzech stron otaczała go fosa, a z czwartej – wody Jasiołdy.

Ta trudno dostępna twierdza bardzo szybko została zniszczona podczas wojny północnej. Wiśniowiecki, wspomagany przez wojska rosyjskie, był wówczas głównym przeciwnikiem króla Stanisława Leszczyńskiego i sprzymierzonych z nim Szwedów, którzy wdarli się głęboko na terytorium Rzeczypospolitej. Z tej też przyczyny podczas zwycięskiego pochodu Szwedów w głąb Polesia w 1706 roku posiadłości hetmana były szczególnie zaciekle atakowane i niszczone. W maju tego roku obsadzony przez Rosjan zamek w Zabierzu otoczyły najpierw oddziały Leszczyńskiego, a potem wojska szwedzkie pod dowództwem generała Meyerfelda, wyposażone w ciężką artylerię. Nieco później nadciągnął sam król szwedzki, Karol XII. Zamek poddał się bez walki wskutek zdrady przekupionego komendanta załogi, Niemca Botmana. Z rozkazu Karola XII twierdzę zburzono, a 40 armat, które stanowiły jej uzbrojenie, wrzucono do rzeki i fosy. Warto dodać, że podobny los spotkał wówczas dwa inne poleskie zamki Wiśniowieckiego: w Opolu i Karolinie na przedmieściach Pińska. Wszystkie trzy tworzyły linię obronną wzdłuż doliny Jasiołdy. Żaden z nich nie został odbudowany.

Teren dawnego zamku wraz z dobrze zachowaną fosą zajmuje około 6 ha. Widoczne są fragmenty wału otaczającego czworoboczny majdan oraz fundamenty bramy i liczne kawałki rozbitych cegieł i kafli. Według opowieści starych mieszkańców we wsi, jeszcze przed I wojną światową wyciągnięto z Jasiołdy i sprzedano na złom w Berezie kilka brązowych armat. Jedna z nich przetrwała (w Pirkowiczach, A.O) i można ją oglądać w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Grzegorz Rąkowski, „Czar Polesia”, Rewasz, Pruszków 2001
(A.O.)