Расна

Гісторыя Расны

РАСНА (рас. Рясна, Рясно) — вёска (мястэчка) ў Дрыбінскім раёне, цэнтр сельсавета і саўгаса. Сёньня тут маецца хлебапякарня, сярэдняя і дапаможная школы, дом культуры, да 1990-х працаваў спіртзавод. 326 двароў, 1008 жыхароў (2001 г.). Да Дрыбіна 20 км, да чыгуначнай станцыі Цёмны Лес — 12 км. Стаіць на скрыжаванні аўтадарог Магілёў — Мсціслаў і Дрыбін — Доўгавічы.

Расна ўзгадваецца з 1335 г. Адна са старажытных сталіц радзімічаў. У 1385 г. Іван Каліта спаліў Расна ў помсту ліцвінам за нападзеньне на Наваторжскую воласьць. З 14 ст. — горад, з 1499 г. — каралём Аляксандрам зацьверджана за мсціслаўскім князем Міхалам Жаромскім (-?, Паводе БелЭнц — Жаслаўскім). У пачатку 16 ст. — павятовы горад Мсціслаўскага княства.

У 1708 г. (Вялікая Паўночная вайна) тут стаялі расейскія войскі — Прэабражэнскі і Сямёнаўскі палкі. У 1753-1773 існавана езуіцкая місія. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 г.) далучана да Расеі, належала А.М. Пацею, М.Ф. Ельяшэвічу, Слыткову.

З 1784 — мястэчка. 218 жыхароў, 63 двары. Школа, царква, касцёл (згарэў у 1804 г.)

У 1865 г. — 883 жыхары. У 1890-1913 гг. — вінакурны завод. У 1909 г. — 1336 жыхароў, 320 двароў. Да 1924 г. — цэнтр воласьці. У 1924-31 гг. цэнтр раёна. Тэрыторыя Раснянскага раёна была далучаная да сучасных Дрыбінскага, Чавускага і Мсціслаўскага раёнаў.

У Расна захавалісь касьцёл Сьв. Казіміра (1818) — помнік архітэктуры класіцызму, і сядзіба (кан. 19 ст.), якая уключае жылы дом, драўляны амбар, бровар. У вёсцы 2 помнікі савецкім воінам. Да 2 пал. 20 ст. працавала метэастанцыя. Была спаленая фашыстамі ў 1943 г. Пасля вайны адноўленая. Падчас Другой Сусветнай вайны ў Расна быў свораны лагер смерці, дзе гітлераўцы загубілі блізу 800 чалавек, у 1943 спалілі 109 хатаў, забілі 410 чалавек.

У в. Расна ў 1910 г. быў знойдзены манетны скарб — 871 адзінка (грош, 1,5-грашовікі, 6-грашовікі, орты Рэчы Паспалітай, драйпёлькеры г. Брандэнбурга, Памераніі, Прусіі, Шведскай Прыбалтыкі, капейкі Расеі, дукаты Венецыі, г. Любека, герцагства Мадэна, 8-грашовік г. Гамбурга, паўталер Іспанскіх Нідэрландаў, двайны дукат г. Майнца, гульдэны Нідэрландаў, г. Ольдэнбурга, талеры, дукаты Злучаных Правінцый, трайныя грошы княства Трансільваніі, манета Турцыі; білон (нізкапробнае срэбра), срэбра, золата). Скарб быў схаваны ў 1653 г.

Радзіма У. Бутрамеева (н. 1953), географа, паэта, драматурга, пісьменьніка; Б. Казанава (Лапіцкага, н. 1938), празаіка.

За 4 км на захад ад Расна знаходзіцца Раснянскі біялагічны (паляўнічы) заказнік мясцовага значэньня. Плошча — 2650 га.

P.S. Часта месцазнаходжанне мястэчка Расна памылкова ўказваюць у Горацкім раёне. На самой справе так яно і было, але толькі да 1989 году. 29.12.1989 быў утвораны Дрыбінскі раён, у склад якога ўвайшло і Расна. Дрыбінскі раён існаваў 1924-31, 1935-1959 гг. А ў 1989 г. быў утвораны зноў для перасяленьня жыхароў з забруджанай у выніку чарнобыльскай аварыі часткі Краснапольскага раёна. У 1990 і ў самім Расна пабудавалі пасёлак для перасяленцаў з забруджанай тэрыторыі.

Павал Чумакоў
Літаратура:
Географа-статыстычны слоўнік Магілёўскай вобласьці. Частка VIII: Дрыбінскі раён. Надрукаваны ў "Магілёўскі мерыдыян (нататкі Магілёўскага аддзела Беларускага геаграфічнага таварыства) Том 2. Вып. 1. — Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2002. — 328 с."
Могилёв: Энцикл. Справ./Белорус. Сов. Энцикл.; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1990. — 472 с.