Міхал Кандрацкі
Колькі я ведаю, цяжкі лёс напаткаў гэтаю сялібу з часу пабудовы і да сёньння, так і тых гаспадароў-паноў Маліноўскіх, якія жылі на гэтай зямлі як наймней з часоў ВКЛ (па ўспамінах, якія перадаваліся з роду). Жылі тут і баранілі Айчыну ў цяжкія часы, пасьля падзелу – бралі ўдзел у паўстаньнях антырасейскіх. Пасьля апошняга 1863 г. царскі ўрад канфіскаваў вялікую маёмасьць Маліноўcкіх – Ігнацыя і Канкордзіі з таго, што іх дзеці ўдзельнічалі ў паўстаньні, а самі былі прыхільнікамі і вялікімі патрыётамі гэтай зямлі. Люд і тутэйшая шляхта з таго былi пазбаўлены яшчэ i парафiяльнага касьцёла ў Кублiчах, якi перарабiлi ў царкву. Царскi ўрад заслаў з Расii казакоў i ўвёў тут жорсткi рэжым.
А дзяцей у той час Малiноўскiя мелi дванаццаць: Александр, Леакадзiя, Рудольф, Грасыльда-Адэля, Эдвард, Зофiя, Антон, Камiла, Уладзiмiр, Герусь, Мiхалiна i Марыя. Пасьля ўсяго застаўся ў iх толькi фальварак Чарапоўшчына з прылеглымi землямi. Дзьве дочкi – Грасыльда i Зося сядзелi ў турме (Ушачы i Лепель), а сын Уладзiмiр пасьпеў па падробленым пашпарце эмiграваць у Парыж. Асвоiў фотографiчнае мастэрства. Потым, праз доўгi час, змог вярнуцца блiжэй да радзiмы – у Рыгу (яшчэ не меў дазволу жыць тут). Залажыў там даходнае i моднае на той час прадпрыемства фотографiчнае i адсылаў грошы i будматэрыялы ў Чарапоўшчыну на будаўнiцтва новага маёнтку, што часткова зараз i засталося. Упраўляла справамi агульнымi Грасыльда, дапамагалi браты i сёстры. Потым i сам Уладзiмiр вярнуўся ў Чарапоўшчыну, узяў шлюб з Александрай Карпушко з-пад Празарок i меў сем дзяцей. Адны iх iмёны, што кажуць: Кейстут, Веньчыслаў, Альгерд, Гедымiн, Ядвiга, Вiтольд i Альдона.
Але насталi часы – вайна, рэвалюцыя ў Расii, немцы – мусiлi перад бальшавiкамi зьехаць да Вiльна на кароткi час, былi вярнулiся з палякамi, каб разьвiтацца з Радзiмай назаўсёды, з магiламi бацькоў i дзядоў.
Грасыльда (1834 – 1922 гг.) i Уладзiмiр (1844 – 1922 гг.) Малiноўскiя пахаваны ў Вiльно на Старай Росе сэктар 7 сярод паўстанцаў 1863 г.
На радзiме застаўся маёнтак-сядзiба, абсаджаная лiпамi, амбары, леднiк, канюшня, лiтоўка, кароўнiк, пчальнiк, саджалка з дном з цэглы, дом эканома (жыў да сьмерцi Александр Малiноўскi, пахаваны ў Кублiчах побач з бацькамi).
P.S. Грасыльда так замуж i не выйшла, а ўсё сваё жыцьцё спачатку сама навучалася, а потым вучыла дзяцей брата, дзяцей сялян з усёй акругi; ладзiлi музычныя вечары, святочныя сталы са сьпевамi, займалася катэхiзацыяй дзяцей, бо самi Малiноўскiя былi надта набожныя людзi.
За Саветамi сядзiба была дадзена пад школу-семiгодку, а ўсё астатняе адыйшло калгасу «Бязбожнiк», дом эканома – пад сельсавет. Побач праходзiла дзяржаўная мяжа з Польшчай, агароджаная тынам, з чаго сьмяялiся на тым баку, у Кублiчах – камендатура i застава.
Чарапоўшчына ўваходзiла ў памежную зону з асобым рэжымам, усiм выдалi пашпарты з чырвонай паласой. Сяляне жылi па хутарах з уласнымi назвамi, а Чарапоўшчына – гэта былы маёнтак з пабудовамi i прылеглыя панскiя землi, якi стаў цэнтрам калгасу i сельсавет. Асобы аддзел праводзiў рэйды на хутарах, вылаўлiвалi «шпiёнаў» – тых, хто хадзiў за Кублiчы да радных, хапалi ворагаў народу па даносах. Выходзiла газэта «Прымежны калгасьнiк». Тыя ж памежнiкi «круцiлi» кiно ў вялiкай зале сядзiбы, цi як называлi – Клуб.
Год 1939, прайшлi праз Чарапоўшчыну часткi чырвоных «вызвалiцеляў», далi бой на сумежнай стражнiцы «Каменны вуз», спалiлi яе i забiлi начальнiка. Потым II-я Вайна, школа не працавала, у будынку ўсё расхлыстана, акружэнцы, пасля – бежанцы, ўсё перавярнулi, раскралi. Потым нейки час разьмясьцiлiся немцы, але iм нешта не спадабалася, лепей жылi па хатах. А ў асноўным там «кватэравалi» нейкiя «народнiкi», цi то i РОА. Усё там узарвалi на дровы, папалiлi разам з партамi i астатняй маёмасьцiю.
Пасьля вайны гады два дзяцей вучылi на хатах, пакуль ўсё адрамантавалi, завезлi мэблю, парты, вытруцiлi блох. Зноў запрацавала школа – ужо васьмiгодка. Вучняў з усёй акругi было шмат, розных узростаў, як i да вайны – семьi былi вялiкiмi. Вучылi ў дзве зьмены. Галеча, нiчога не абуць, нi адзець. Не хапала падручнiкаў. Пiсалi на чым прыходзiлася. Было ўсiм цяжка. Але з часам усё наладзiлася, i так школа працавала, покуль былi вучнi, да сярэдзiны 70х, потым скарацiлi да чатырох класаў, i недзе ў 1980 г. школа перастала быць.
У 80х перадалi будынак пад прафiлакторый заводу з Полацка, сталi рамантаваць, зрабiлi дарогу, асфальт, але Саюз зьнiк i ўсё зьнiкла. Прадавалi, перапрадавалi i фiнал вядомы.
Колькi тысяч вучняў да вайны i пасьля пратапталi па гэтых калiдорах, па кручастай лесьвiцы, па верандзе – на гэтай сашлiфаванай кафлi з веньзелямi майстроў з Рыгi. I я ў тым лiку, i мае бацькi, дзядзькi, цёткi ў даваенны час.
Мацi мая ўсё жыццё працавала тут настаўнiцай, бабуля – тэхнiчкай, прадзед Iосiф – Ёська яшчэ хлопцам вывозiў з мужыкамi лес узiмку на конях для панскай будоўлi, – i мне ўсё гэта асаблiва дорага.
З успамiнаў дзяцiнства: тэлевiзii не было i сьвета таксама, толькi радыё, а кiно раз на тыдзень – так чакалi. Увечары ў клубе зьберуцца i старыя, i малыя з усёй акругi; лiхтары-керасiнкi на падаконнiках, на вулiцы тарахцiць электрагенератар, у зале мужыкi паляць самакруткi з махоркi, дым рэжа вочы i горла, але як радасна – паглядзець за вечар два фiльмы!
Сэрца шчымiць ад выгляду папялiшча, як нешта страцiў дарагое.
Якi цяжкi i нешчасьлiвы лёс напаткаў гэты будынак, хаця i збудаваны быў моцна i адмыслова, i зараз ячшэ аснова i сьцены трываюць.
Па ўсiм сьвеце дажываюць твае ўдзячныя вучнi, i думаю, што недзе жывуць i нашчадкi гаспадароў гэтага маёнтку-сядзiбы – паноў Малiноўскiх. Чэсць iх памяцi!
P.S. Жадаючых больш дэталёва даведацца гiсторыю нашага краю, пра быт i жыцьцё ў тыя часы на землях Чарапоўшчыны i яе ваколiц – адсылаю да ўспамiнаў п. Грасыльды Малiноўскай, выдадзенных у арыгiнале:
GRASYLDA MALINOWSKA
«Pamiętnik kresowej nauczycielki z lat 1833 – 1921»
Biblioteka wileńskich rozmaitości
Wydawca: Towarzystwo Mitośnikŏw.
Wilna i Ziemi Wileńskiej
Oddział w Bydgoszczy.
Red. Jan Malinowski
BYDGOSZCZ 1995
А які быў лёс сядзібы ў Чарапоўшчыне ў гады вайны і пасля да 1990-гг.?
Беларусь, Витебская область лишилась еще одного архитектурного памятника. С 8 на 9 мая 2014 сожжен Сядзібна-паркавы ансамбль Маліноўскіх.
приятно было увидеть объект воспоминания моего детства... сколько детских мечтаний, дружеских воспоминаний, прекрасных людей, волшебных вечеров в Липнике возле Дома пана Малиновского!...
Кар’ера Антолька распачалася ў часе, калі Падэрэўскі абраў яго творцам грунвальдзкага помніка. ... Вялікія высілкі і навязаны тэмп, каб пасьпець у вызначаны час, вычарпалі сілы Вівульскага. Патрэбна было курортнае лячэньне ў Закапаным, а пасьля побыт у родных мясьцінах. Антолек усім падабаўся. Быў бестурботным, часьцяком няўважлівым, заўсёдна лунаў у аблоках.
У нашых успамінах, прыкладам, захавалася гісторыя аб тым, як пасьля прыезду на адпачынак ў Чарапоўшчыну на Віцебшчыне, сямейная рада, што складалася насамперш зь незьлічонай колькасьці цётак разважала на ягоны тэмат у салоне на прыславутых канапах, якія ў тым часе сапраўды існавалі, таксама як і цёткі.
Дык вось цёткі заўважылі, што кашулі Антолька амаль цалкам знасіліся. У выніку сямейнае рады выслалі пасланца да Кублічаў, каб закупіў у мястэчку шэсьць найлепшых кашуляў. Агледзілі іх старанна і паклалі таемна ў шуфляду ягонага камоду. Цяперака цёткі чакалі эфэкту. Але Антолек, як звычайна, зьявіўся да стала не зусім сканцэнтраваны ў адной са сваіх старых, моцна абдрапаных кашуляў. Цягам усяго тыдня паўтаралася тое ж самае. Пакуль урэшце заінтрыгаваныя цёткі не скарысталі хітрасьць. Калі стаміўшыся ад гарбеньня ў майстэрні праз увесь дзень, выбраўся на шпацыр, уварваліся да яго санктуарыя. Толькі што зробленыя скульптуры паволі сохлі, апранутыя ў ягоныя новыя кашулі.
Цёткі паківалі галовамі і тая, што карысталася найбольшым аўтарытэтам, то бок цётка Грасыльда абвесьціла прысуд: “ Ну што зробіш – ён ж мастак”
Адразу з Чарапоўшчыны Вівульскі выбраўся ў падарожжа па Эўропе ...
Ядзьвіга Карбоўская зь Дзявульскіх
... Кажнае лета да нашага пробашча (Віктара Валентыновіча – М.Б.), прыяжджалі на вакацыі студэнты-клерыкі з духоўных сэмінарыяў, якія на мяне зрабілі вялікае ўражаньне, асабліва тым, калі асыставалі на сьвятой літургіі. Нарэшце гэтую думку я выказаў і самому пробашчу, што ён прыняў да сэрца і назначыў мне 3 дні ў тыдні прыходзіць на лацінскую навуку. Значыць, мая справа прыняла большы разгон. Апрача таго сам пробашч і вучыцелька пазнаёмілі мяне і рэкамандавалі гаспадарам маёнтку Чарапоўшчына, Маліноўскім, а гэтыя ўзяліся за справу практычна: там студэнт Альгерд Маліноўскі ўзяўся мяне давучваць, а ягоная цётка Грасыльда, галоўная вучыцелька, нават вучыла мяне лацінскае мовы. (Той самы Альгерд быў у пазьнейшым часе віцэ-ваяводай у Вільні).
Па нейкім часе цётка Грасыльда рэкамандавала і паслала мяне ў маёнтак Вухвішча спадароў Івашэўскіх. Гэта былі двое старэнькіх, Антон і ягоная жонка Леантына з Мікульскіх. Дзяцей яны ня мелі, а былі дужа багатыя і даходы аддавалі пераважна на адукацыю беднай моладзі.
Прачытаўшы ліст, які я прынёс ад Маліноўскіх і даведаўшыся аба мне ад пробашча, прынялі мяне на далейшую навуку. Спачатку вучыўся я ў студэнтаў, якія прыяжджалі да Івашэўскіх на вакацыі і нават былі нанятыя некаторыя зь іх: яны шыкавалі мяне і іншых у нашай групе да эгзамену на аптэкарскага вучня, а пасьля паслалі мяне і яшчэ дваіх у Маскву. Мае таварышы здалі эгзамен, а мне ня ўдалося!Віталіс Хамёнак. Мой жыцьцяпіс.
Аляксандра з Карпушкаў Маліноўская мела сястру Адэлаіду. ... Адэлаіда Карпушка выйшла замуж за Антона Вівульскага. Ягоны сын, таксама Антон, навучаўся ў езуітаў у Хырове (ля Львову – М.Б.), а пасьля атрымліваў адукацыю ў Вене і Парыжу. Пасьля стамляючых заняткаў і практыкаваньняў на абсягу Заходняе Эўропы з ахвотаю прыязджаў на лета ў Чарапоўшчыну, бо духовы клімат гэтага асяродку спрыяў упарадкаваньню вялікае колькасьці ўражаньняў і паўставаньню новых бачаньняў архітэктанічна-скульптурных мастака, зачараванага прыгажосьцю эўрапэйскай культуры. “Антолек” – бо гэтак клікалі яго найбліжэйшыя – быў надзвычай каштоўным госьцем “са сьвету”, умілаваным за пачуцьцё гумару і з прычыны асабістай культуры.
... Нельга не зьдзіўляцца Анатольку, бо быў зычлівы да традыцыяў, трохі экзатычнай краіны сваіх продкаў. Каб гэта зразумець трэба быць ня толькі жыхаром Вялікага Княства Літоўскага, але і Эўрапейцам. Антолек, у поўным сэнсе гэтага слова, быў Эўрапейцам, які паходзіў зь Вялікага Княства.
Ядзьвіга Дзявульская з Маліноўскіх (запісана Вацлавам Дзявульскім)Ядзьвіга Дзявульская з Маліноўскіх (запісана Вацлавам Дзявульскім)
Адна з нямногіх сядзібаў Беларусі, стан якой выклікаў у мяне прыемнае здзіўленне. Хоць побач была і веска, сядзібка накшталт лошыцкай захавалася цудоўна: усе шыбы цэлыя, ніякіх паганых надпісаў унутры, ні разламаных дэбіламі-скарбашукальнікамі печаў. у сутарэнях - быццам будоўлю скончылі толькі ўчора - ані выпалай цаглінкі, столь - здаецца прастаяла яшчэ б некалькі стагрддзяў - так грунтоўна былі зробленыя некалі ўсе працы. У канцы - калодзеж з чысцюткай вадой. Дай Божа, каб усе сядзібы Беларусі былі такія. ці хоць бы гэтую лес збярог ад лошыцкіх варвараў.
Моя любимая деревня, почти каждое лето я проводила там! Красивее места я не видела! Дом Малиновских всегда притягивал к себе! В 60-70-е годы там находилась школа! Теперь это просто красивое здание которое всегда видно, когда едешь по деревне!