Могілкі габрэйския | Кублічы

Габрэйская грамада

Дакладнае даты пачатку сталага засяленьня Кублічаў прадстаўнікамі габрэйскае нацыі адшукаць не выпадае, бо працэс гэты йшоў доўга і паволі. Дакладныя ж дадзеныя колькасьці габрэяў у мястэчку захаваліся з ХІХ ст. Гэтак у 1834 годзе ў Кублічах жыло 149 габрэяў, у 1847 – 181. У другой палове ХІХ ст. у выніку падвышэньня нараджальнасьці, а таксама з прычыны абмежаваньняў, накладзеных расейскім урадам (дазвол стала жыць у канкрэтных гарадах і мястэчках, забарона жыць у сельскай мясцовасьці), колькасьць прадстаўнікоў габрэйскае нацыі ў мястэчках значнага падвысілася. У тых самых Кублічах у 1881 годзе жылі ўжо 876 габрэяў, а ў 1897 – 935, што склала 72,4% ўсяго насельніцтва. У іншых мястэчкаў Падзьвіньня сітуацыя была падобнай. У Полацку лічба габрэяў дасягнула 61.6%, а ў Сіроціне - аж 88.4%. Гэткім чынам з пункту гледжаньня нацыянальнасьці мястэчкі Беларусі на мяжы стагодзьдзяў можна сьмела назваць габрэйскімі.

У 1834 годзе ў Кублічах была адна сінагога, а ў 1876 годзе іх функцыянавала ўжо тры. Пры адной мелася рытуальная мыйня – міква. Большасьць местачковых габрэяў жыло з дробнага гандлю, саматужніцтва, хлебаробства. У 1896 годзе між кубліцкіх габрэяў было пяць купцоў і 22 рамесьнікі. На мяжы ХІХ і ХХ стагодзьдзяў у мястэчку дзейнічала філія любавіцкага (мяст. Любавічы ў былой Магілёўскай губ., цяпер Расея) ешыботу "Тамхэй Тмімім", закладзенага хасідскім рабінам Шаломам Даў Бэр Шнэерсонам у 1897 годзе. Дзяржаўнага рабіна ў Кублічах не было, а грамадзкім ад 1870 году быў Шавель Мордухавіч Блох, які служыў яшчэ і ў 1909 годзе.

У выніку войнаў колькасьць насельніцтва зьменшылася, у тым ліку і габрэяў, якіх у 1923 годзе было 728 чалавек. У сярэдзіне 1920-х гадоў беспрацоўе і нішчыміца выклікалі міграцыю габрэяў у гарады. Гэтак у 1926 годзе ў Кублічаў было ўжо 546 габрэяў (58,8% насельніцтва). Ад сярэдзіны 1920-х гадоў у мястэчку працавала на ідышы пачатковая габрэйская школка, якую зачынілі ў 1934 годзе. З прыходам нямецкіх войскаў на вуліцы Лепельскай (цяпер Савецкая) было арганізаванае гета. 14 студзеня 1942 карнікі сагналі ў Вушачы мясцовых і кубліцкіх габрэяў ды расстралялі ўсіх на ўскрайку мястэчка за могілкамі (сёньня гэта канец вуліцы Кастрычніцкай). Агульная колькасьць забітых склала 935 чалавек.

Старыя габрэйскія могілкі знаходзяцца на адлегласьці блізу 200 мэтраў ад мястэчка ў бок вёскі Астапоўшчына. Значна парослыя і недагледжаныя. Колькасьць мацэйваў (надмагільных помнікаў з надпісамі) можа дасягаць сямідзесяці. Раней могілкі былі абнесеныя невысокай каменнай агароджай, якая цяпер разбураная, захаваўся толькі невялікі фрагмэнт падмурку з паўночна-усходняга боку. Захаваныя помнікі выцясаныя з камянёў розных пародаў.

Міхась Баўтовіч