Мячэць у Відзах
Мусульманскі прыход у Відзах быў арганізаваны ў 1816 г., аднак пэўны час свайго храму вернікі не мелі. У рапарце Браслаўскага земскага суда да губернскіх уладаў за 1829 г. адзначалася, што "в здешнем уезде татарских мечетей не находится". Настаўнік М.Посах у кніжцы "Видзы"(1895 г.) пісаў, што мячэць узведзена ў 1857 г. і што "па знешнему выгляду мячэць нічым не адрозніваецца ад хрысціянскага храма, толькі на мінарэце ў выглядзе званіцы замест крыжа ўстаноўлены паўмесяц".
У Каўнаскім акружным архіве зхнаходзіцца справа, якая дазваляе пашырыць нашы ўяўленні аб Відзскай мусульманскай святыні (F. 473, воп. 1, спр. 2789). З яе вынікае, што ініцыятарам узвядзення святыні быў Якуб сын Мустафы Якубоўскі, які, дарэчы, належаў да дваранскага саслоўя. Ён арганізаваў зварот прыхажан да Таўрычаскага (у Крыме) духоўнага праўлення з просьбай аб садзейнічанні ў будаўніцтве мячэці. Узнікла ініцыятыва недзе ўвосені 1860 г. Для Відз быў распрацаваны праект, які арыентаваўся на праект мячэці перад тым узведзенай у г. Акермане (сучасны г.Белгарад-Днястроўскі Адэскай вобл.). Узводзілася мячэць пасля 1861 г. Яна служыла для патрэб мусульман-татар Відзаў (у канцы ХІХ ст. іх налічавалася каля 150 чалавек), а таксам іншых паселішчаў Нова-Аляксандраўскага, Дзісенскага і Свянцянскага паветаў.
Відзы. Старая мячэцьФота © Tomasz Wiśniewski (www.szukamypolski.com) | Дата: ca. 1916
У гады Першай сусветнай вайны мусульманская святыня была знішчана. Пасля віхурных падзей вайны і рэвалюцыі колькасць вернікаў-мусульман зменшылася (1923 г. - 94 чалавекі). Жыццё абшчыны прыходзілася арганізоўваць нанава: храм не ацалеў, кнігі і пячаткі былі адвезены ў Сімферопаль (да 1-й сусветнай вайны Відзскі прыход падпарадкоўваўся Крымскаму муфцію).
1 ліпеня 1923 г. у Відзах адбыўся першы арганізацыйны сход відзскіх татар. Сход абраў мулой Аляксандра Радкевіча, які займаў гэту пасаду і да вайны. Было вырашана аднавіць мячэць. Гарадскі камітэт па аднаўленню святыні ўзначаліў мула. Кожны з прысутных абяцаў дапамагаць справе і фінансава і сваім удзелам у працах. Улічваючы, што самі вернікі значна пацярпелі ад вайны, сход звярнуўся да ўлад з просьбай аказаць дапамогу. У 1927 г. быў пабудаваны парафіяльны дом, які дзейнічаў і як малітоўны. У тым жа годзе быў зроблены праект новай мячэці (аўтар невядомы).
Праект мячэці, 1927 г.Дата: 1927
Рэалізаваць задуманае ўдалося толькі праз 11 гадоў. Мячэць была ўрачыста адчынена 15 чэрвеня 1934 г. Прысутнічалі вернікі Відз і наваколля, прадстаўнікі ўладаў. Першую службу правёў муфцій Рэчы Паспалітай Якуб Шынкевіч (пасля аднаўлення дзяржаўнасці Польшчы, татары краіны абралі асобнага муфція, які меў рэзідэнцыю ў Вільні. У 1925 г. у Польшчы налічвалася 19 татарскіх парафій, у т.л. у Віленскім ваяводстве - 7, Наваградскім - 9).
Новая мячэць у Відзах, выгляд ад фронту (з кнігі Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich. Res Publica Multiethnica, Warszawa, 1999)Дата: ca. 1935
Гэта быў драўляны будынак, блізкі да квадрату (14,3x14,5 м), з адной вежай мінарэту. Дах чатырохспадавы, пакрыты бляхай, з дзвума люкарнамі (?) на папярочнай восі. На заходнім (галоўным) фасадзе па ўсёй шырыні сцяны мелася прыбудова, пакрытая дахам, з ганкам з шасцю слупамі, размешчанымі ў пару. Над ганкам быў узведзены мінарэт у выглядзе чатырох-яруснай вежы. У кожным з першых трох ярусаў меліся вокны рознай формы. Мінарэт быў пакрыты маленькім чатырохспадавым дахам з паўмесяцам уверсе. Агульная вышыня 14,9 м. Дзве асобныя дзверы: у левы бок для жанчын, у правы - для мужчын. Міраб пяцікутны, адносна шырокі і высокі (5 м), пакрыты пяціспадавым дахам з карнізам. Вокны прастакутныя. У малітоўнай залі галерэя трымалась на двух слупах.
Мячэць у Відзах, выгляд ад паўднёвага ўсходу (з кнігі Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich. Res Publica Multiethnica, Warszawa, 1999)Дата: ca. 1935
Як сведчаць старажылы, аздабленне інтэр'ера мячэці было вельмі сціплым. Адметнай дэталью любой мячэці была абсалютная чысціня. Побач з Відзскай мячэццю знаходзіўся калодзеж, вада якога вылучалася асаблівай празрыстасцю і якасцю. Святыня служыла людзям зусім мала, па вайне мячэць зачынілі і выкарыстоўвалі пад розныя гаспадарчыя патрэбы, а потым увогуле разабралі.
Новая мячэць, мінарэтФота © Tomasz Wiśniewski (www.szukamypolski.com) | Дата: ca. 1935
З красавіка 1994 г. у Відзах зноў пачала дзейнасць мусульманская абшчына. Набажэнствы дагэтуль праводзяцца ў прыстасаваным памяшканні. Ці будзе ў Відзах новая, трэцяя па ліку мусульманская святыня? На гэта пытанне адкажа час.
Кастусь Шыдлоўскі
Крыніца (з змяненнямі):
Гісторыя Браслава і раёна
http://sosnyrest.narod.ru