Сядзіба Юзэфовічаў «Парэчча» | Бірулі

Парэчча

Парэчча – былы маёнтак на ўсходзе Докшыччыны на беразе возера Медзадзол, на поўнач ад вёскі Бірулі, побач з колішняй савецкай мяжой. Гэта сапраўдная знаходка для археолагаў. Тут размешчаны 130 старажытных курганоў, стаянка чалавека часоў каменнага веку, сярэдневяковыя могілкі. Гэта нездарма, бо побач працякае рака Бярэзіна, а таксама існуе маляўнічае і багатае рыбай возера Медзазол. Яшчэ адзін помнік старажытнасці – гарадзішча Шведская Гара існуе ў суседняй вёсцы Бірулі, якая да 1939 года была аддзелена ад Парэчча мяжой.

Першыя згадкі пра Парэчча адносяцца да 1795 года, калі яно ў складзе маёнтка Тумілавічы перададзена царскімі ўладамі Юзэфовічу, але праз колькі дзесяцігоддзяў маёнтак Парэчча быў аддзелены ад Тумілавіч. У “Слоўніку геаграфічным Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх” згадваецца, што апрача фальварка Юзэфовічаў, мелася вёска Парэчча, якая складалася з 12 двароў (можа, маецца на ўвазе в. Бірулі, якая знаходзіцца побач з маёнткам? – К. Ш.). У маёнтку Парэчча, да якога адносіліся таксама фальваркі Табарышча і Шалашы, тады было 40 ѕ валокі.

У снежні 1863 года каля Парэчча адбыўся бой паміж паўстанцкім атрадам Генрыка Дмахоўскага і докшыцкім гарнізонам царскага войска пад кіраўніцтвам палкоўніка Нізаўскага, у выніку якога паўстанцы пацярпелі паражэнне, а Дмахоўскі забіты. Дзесьці тут павінна быць магіла паўстанцаў, якую, па словах жыхароў Тумілавіч, даглядаў у 1930-я гады ўладальнік Антанапольля Сушкевіч. Старажылы найбліжэйшай вёскі Бірулі ні пра магілу, ні пра бой нічога не ведаюць.

Па звестках за канец 19 стагоддзя, у Парэччы П.А. Юзэфовічу належалі 873 дзесяціны. У 1900 годзе на мясцовых могілках збудавана капліца з чырвонай цэглы, дзе пахаваны Пётр Аляксандравіч Юзэфовіч, які памёр 21 лістапада 1900 года. У 1929 годзе яго нашчадку Пятру Юзэфовічу належалі 400 дзесяцін у Парэччы і 179 у Табарышчы, а Эміліі Юзэфовіч у фальварку Шалашы, ад якога зараз засталіся толькі рэшткі склепу на полі каля аднаіменнай вёскі – 71 дзесяціна. Насельніцтва Парэчча ў 1930 годзе складала 11 чалавек.

У 1938 годзе Парэчча наведала археалагічная экспедыцыя Віленскага універсітэта, якая раскапала 16 курганоў. У 2003-05 гг. тут праводзіліся раскопкі археолагам з Менску А. Вайцяховічам. Ад самаго ж фальварка захаваліся толькі падмуркі пабудоваў ды старадаўняя ліпа непадалёк ад возера.

Кастусь Шыталь, краязнаўца
ksz@tut.by