Выбраныя здымкі
Фота © Уладзімер Ткачэнка |
Адноўленная Ўваскрасенская царква ў Віцебску (фота 07.2008) Фота © Уладзімер Ткачэнка |
Рынак на малюнку І. Пешкі. Васкрасенская царква намалявана з боку апсіды ў правым баку Фота © Уладзімер Ткачэнка |
Сярод помнікаў мураванай архітэктуры старажытнага Віцебска важнае месца займае Васкрасенская Рынкавая царква. Упершыню Васкрасенская царква на Рынку ўпамінаецца ў дакумантах пад 1558 годам. На гэты час яна ўжо існавала, з чаго можна меркаваць, што пабудавана яна была недзе ў першай палове 16 стагоддзя.
Зараз цяжка ўявіць, які выгляд меў гэты храм першапачаткова. Адзіную графічную выяву Васкрасенскай Рынкавай царквы мы маем на “Чарцяжы места Віцебска 1664 года”. На ім адлюстраваны драўляны храм, які зарыентаваны па восі ўсход-захад. Будынак царквы складаўся з трох зрубаў: асноўнага, алтарнага і бабінца з вежай-званіцай над ім. Драўляная царква неаднаразова гарэла. Гэта адбылося, напрыклад, у 1708 годзе, калі Віцебск быў спалены па загаду Пятра І. Магла яна гарэць і ў больш познія часы, калі гарэла гарадская ратуша, якая знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці.
Дакладная дата будаўніцтва мураванай царквы невядома. Шмат у якіх крыніцах адзначана, што ўніяцкая царква была пабудавана ў 1772 годзе на сродкі віцебскага купца Мікалая Смыка. Але будынак не маглі ўзвесці за адзін год, тым больш, што будаўнічыя работы мелі сезонны характар і доўжыліся недзе з красавіка па лістапад. Таму, хутчэй за ўсё 1772 год – гэта дата асвячэння храма. Невядома таксама і імя галоўнага архітэктара. Некаторыя даследчыкі высказваюць меркаванне, што гэта быў І.К. Глаўбіц.
Прыгожы гмах у стылі позняга барока вызначаўся маляўнічым сілуэтам, цякучымі абрысамі вежаў і франтонаў, вертыкалізмам прапарцыянальнага ладу. Аднанефавы храм меў паўкруглую алтарную апсіду з рызніцамі па баках, якія надавалі плану простакутную форму, што дазваляла яму шчыльна прылягаць да будынка гандлёвых радоў. Вышэй рызніц уздымалася светлая апсіда алтара, завершаная выгнутым фігурным атыкавым франтонам, што добра бачна на малюнку Рынкавай плошчы І.Пешкі з боку ратушы. Дзвюхвежавы галоўны фасад вылучаўся складанай хвалістай паверхняй, якая стваралася дынамічнай групоўкай моцна выцягнутых вертыкальных ордэрных элементаў. Пластыка фасадаў узбагачалася дугападобнымі лініямі карнізаў, ажурнымі вежамі з фігурнымі купалкамі, дынамічным разваротам карынфскіх калон па вуглах выступаючага нартэкса. Інтэр’ер быў упрыгожаны багатымі фрэскавымі размалёўкамі. Іканастаса першапачаткова не было.
У 1834 годзе, пасля забароны ўніяцкай царквы, храм быў перададзены праваслаўным. У 1841 годзе епархіяльным архітэктарам Портам быў складзены праект на перабудову храма. Паводле праекта, выгляд будынка царквы павінен быў змяніцца цалкам. Аднак мяркуючы па акварэлі Напалеона Орды 1875-1876 гадоў, а таксама па фотаздымках і гравюрах другой паловы 19 стагоддзя, можна сцвярджаць, што перабудова знешняга выгляду царквы была выканана са значнымі адхіленнямі ад праекта. Падчас перабудовы быў разабраны другі ярус барочнага шчыта на галоўным фасадзе, замест якога з’явіўся трохкутны франтон. Таксама быў збіты шчыт над апсідай, які замінаў устаноўцы барабана. Апошні быў зроблены з дрэва, меў васьмігранную форму і быў пакрыты купалам, які вянчала невялікая вежачка. У інтэр’еры царквы не адбылося амаль ніякіх зменаў за выключэннем устаноўкі іканастаса.
У 1913 годзе адбыўся рамонт царквы. Але прыйшла савецкая ўлада. У студзені 1936 года Васкрасенская царква на Рынку была разбурана па пастанове гарадскіх уладаў.
У 1992 годзе ў Віцебску была зарэгістравана ўніяцкая абшчына. У гэтым жа годзе рашэннем гарвыканкама абшчыне, паводле яе звароту, быў адведзены пад праектаванне аднаўлення Васкрасенскай Рынкавай царквы зямельны пляц на рагу сучасных вуліц Суворава і Толстога, дзе калісь стаяў храм і захаваліся яго падмуркі. Аднак у 1996 годзе вышэйзгаданы пляц быў выведзены з-пад юрысдыкцыі ўніяцкай абшчыны на той толькі падставе, што гістарычна царква пэўны час была праваслаўнай. На сённяшні дзень вядзецца адбудова храма, большая яго частка ўжо адбудавана, усталяваныя купалы.
Зараз цяжка ўявіць, які выгляд меў гэты храм першапачаткова. Адзіную графічную выяву Васкрасенскай Рынкавай царквы мы маем на “Чарцяжы места Віцебска 1664 года”. На ім адлюстраваны драўляны храм, які зарыентаваны па восі ўсход-захад. Будынак царквы складаўся з трох зрубаў: асноўнага, алтарнага і бабінца з вежай-званіцай над ім. Драўляная царква неаднаразова гарэла. Гэта адбылося, напрыклад, у 1708 годзе, калі Віцебск быў спалены па загаду Пятра І. Магла яна гарэць і ў больш познія часы, калі гарэла гарадская ратуша, якая знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці.
Дакладная дата будаўніцтва мураванай царквы невядома. Шмат у якіх крыніцах адзначана, што ўніяцкая царква была пабудавана ў 1772 годзе на сродкі віцебскага купца Мікалая Смыка. Але будынак не маглі ўзвесці за адзін год, тым больш, што будаўнічыя работы мелі сезонны характар і доўжыліся недзе з красавіка па лістапад. Таму, хутчэй за ўсё 1772 год – гэта дата асвячэння храма. Невядома таксама і імя галоўнага архітэктара. Некаторыя даследчыкі высказваюць меркаванне, што гэта быў І.К. Глаўбіц.
Прыгожы гмах у стылі позняга барока вызначаўся маляўнічым сілуэтам, цякучымі абрысамі вежаў і франтонаў, вертыкалізмам прапарцыянальнага ладу. Аднанефавы храм меў паўкруглую алтарную апсіду з рызніцамі па баках, якія надавалі плану простакутную форму, што дазваляла яму шчыльна прылягаць да будынка гандлёвых радоў. Вышэй рызніц уздымалася светлая апсіда алтара, завершаная выгнутым фігурным атыкавым франтонам, што добра бачна на малюнку Рынкавай плошчы І.Пешкі з боку ратушы. Дзвюхвежавы галоўны фасад вылучаўся складанай хвалістай паверхняй, якая стваралася дынамічнай групоўкай моцна выцягнутых вертыкальных ордэрных элементаў. Пластыка фасадаў узбагачалася дугападобнымі лініямі карнізаў, ажурнымі вежамі з фігурнымі купалкамі, дынамічным разваротам карынфскіх калон па вуглах выступаючага нартэкса. Інтэр’ер быў упрыгожаны багатымі фрэскавымі размалёўкамі. Іканастаса першапачаткова не было.
У 1834 годзе, пасля забароны ўніяцкай царквы, храм быў перададзены праваслаўным. У 1841 годзе епархіяльным архітэктарам Портам быў складзены праект на перабудову храма. Паводле праекта, выгляд будынка царквы павінен быў змяніцца цалкам. Аднак мяркуючы па акварэлі Напалеона Орды 1875-1876 гадоў, а таксама па фотаздымках і гравюрах другой паловы 19 стагоддзя, можна сцвярджаць, што перабудова знешняга выгляду царквы была выканана са значнымі адхіленнямі ад праекта. Падчас перабудовы быў разабраны другі ярус барочнага шчыта на галоўным фасадзе, замест якога з’явіўся трохкутны франтон. Таксама быў збіты шчыт над апсідай, які замінаў устаноўцы барабана. Апошні быў зроблены з дрэва, меў васьмігранную форму і быў пакрыты купалам, які вянчала невялікая вежачка. У інтэр’еры царквы не адбылося амаль ніякіх зменаў за выключэннем устаноўкі іканастаса.
У 1913 годзе адбыўся рамонт царквы. Але прыйшла савецкая ўлада. У студзені 1936 года Васкрасенская царква на Рынку была разбурана па пастанове гарадскіх уладаў.
У 1992 годзе ў Віцебску была зарэгістравана ўніяцкая абшчына. У гэтым жа годзе рашэннем гарвыканкама абшчыне, паводле яе звароту, быў адведзены пад праектаванне аднаўлення Васкрасенскай Рынкавай царквы зямельны пляц на рагу сучасных вуліц Суворава і Толстога, дзе калісь стаяў храм і захаваліся яго падмуркі. Аднак у 1996 годзе вышэйзгаданы пляц быў выведзены з-пад юрысдыкцыі ўніяцкай абшчыны на той толькі падставе, што гістарычна царква пэўны час была праваслаўнай. На сённяшні дзень вядзецца адбудова храма, большая яго частка ўжо адбудавана, усталяваныя купалы.
Уладзімер Ткачэнка
паводле:
Габрусь Т.В., Страчаная спадчына. – Мн.: Полымя, 2003. – 351 с.
Кулагин А.Н., Архитектура и искусство рококо в Белоруссии. – Мн.: Наука и техника, 1989. – 240 с.
Цішкін І., Храм рынку ў Віцебску // Віцебскі сшытак. – Віцебск, 1996. - №2. – С. 54-56.