Выбраныя здымкі
Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
Від з боку касьцёла Фота © К. Шастоўскі |
Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
У інвентары Пастаўскага графства за 1783 г. дадзены падрабязныя апісанні будынкаў з указаннем матэрыялу, з якога яны ўзведзены, іх стан і месцазнаходжанне. У гэты час у Паставах былі два млыны — ветраны і вадзяны. Вадзяны млын знаходзіўся на р. Мядзелка, узведзены з чэсанага дрэва, накрыты гонтай, меў два вадзяныя колы. Уваход вёў праз аднастворкавыя дзверы, злева меўся пакой з печчу з шэрай кафлі з глінянай падлогай і чатырма невялікімі вокнамі. Справа ад гэтага пакоя знаходзілася памяшканне з механізмамі, у ім было 5 акон.
Ад млына на другі бок ракі (там стаяў папяровы завод) ішоў драўляны мост.
У 1798 г. быў выкананы план Паставаў, які захоўваецца ў Расейскім дзяржаўным ваенным архіве. На ім пад лічбай 10 указаны вадзяны млын. Ён знаходзіўся на правым беразе Мядзелкі, уяўляў у плане выцягнуты ўздоўж ракі прамавугольнік, старчаковы фасад выходзіў на лінію вуліцы Лучайскай, якая ішла да Рынкавай плошчы. На ўсход ад млына вёў драўляны мост.
На плане Паставаў 1925 г. млын размешчаны на правым беразе Мядзелкі, паўднёвы фасад выходзіць на лінію вуліцы Лучайскай, усходні — на Мядзелку, паўночны і заходні — на панадворак.
Калі параўнаць планы 1798 г. і 1925 г., можна прыйсці да высновы, што драўляны млын XVIII ст. і мураваны млын XX ст. размяшчаліся на адным месцы, г. зн. мураваны быў узведзены на месцы былога драўлянага. Дата пабудовы мураванага млына невядома, але на падставе вядомых звестак можна прыкладна вылічыць час. У 1866 г. вадзяны млын названы сярод найбольш значных мураваных пабудоў Паставаў. Можна меркаваць, што быў ён пабудаваны раней 1866 г.
На плане Паставаў 1798 г. бачна, што млын быў каля царквы па Рынкавай плошчы. Вядома, што ў 1815 г. царква і ўсе будынкі вакол яе згарэлі. Пусты ўчастак быў вернуты царкве ў 1890 г., дзе ў 1896 узвялі царкву, якая дзейнічае і зараз. Хутчэй за ўсё, у 1815 г. згарэў і драўляны млын, які стаяў побач з царквой. 3 другога боку, у гэты час завяршалася будаўніцтва пастаўскага палаца, значыць, была магчымасць пабудаваць цагляны млын.
Ёсць меркаванне, што цагляны млын быў у Паставах яшчэ раней, меў адзін паверх, працаваў на энергіі вады. Магчыма, пабудаваны ён быў у стылі класіцызму (як і пастаўскі палац), цэнтральны рызаліт меў трохвугольны франтон, які абапіраўся па калоны (захаваліся).
У канцы XIX ст. у Паставах пачалася перабудова вадзянога млына пад турбінны. 9 верасня 1897 г. дзісенскаму павятоваму спраўніку з Віленскага губернскага праўлення было адпраўлена пісьмо. Стала вядома, што нашчадкі памерлага ўладальніка Паставаў памешчыка Пшаздзецкага будуюць у горадзе мурананы млын. Падобныя будынкі для млыноў павінны ўзводзіцца па зацверджаным праекце з планам, фасадам і разрэзам. Губернскае начальства не атрымлівала хадайніцтва нашчадкаў на будаўніцтва каменнага млына, таму будаўнічае аддзяленне прасіла спраўніка пераканацца на месцы ў сапраўднасці будаўніцтва.
У адказ на пісьмо дзісенскі павятовы спраўнік пісаў: «... в местечке Поставах новая мельница не строится, а производится лишь ремонт существующей с давних времен каменной одноэтажной мельницы с надстройкой над ней второго этажа и кроме того при той же мельнице вместо водяных колес устраиваются турбины и новый со шлюзами мост».
Рамонтныя работы вяліся пад наглядам інжынера-тэхніка Жылінскага і пад кіраўніцтвам інжынера Лабейта.
Аднак, нягледзячы на тое, што млын толькі перабудоўваўся, Віленскае губернскае будаўнічае аддзяленне патрабавала ад вытворцаў работ чарцяжы на перабудову, дзе павінны былі прысутнічаць планы паверхаў, фасад і разрэз будынка. Чарцяжы былі выкананы на 3 лістах.
21 кастрычніка 1898 г. віленскім губернскім архітэктарам Палохавым пры удзеле пастаўскага ўрадніка Воранава быў складзены акт агляду перабудаванага каменнага мукамольнага млына. У ім адзначалася: «...при сличении с натурой чертежей, утвержденных строительным отделением по протоколу 30 сего года оказалось
1. ...лестницы устроены все деревянные, между тем по утвержденному чертежу... обязательно заменить другими из несгораемого материала, что не исполнено.
2. ...означенная мельница перестройкою окончена с турбинами... элеваторы, служащие для подъёма мешков с хлебом, устроены без всяких приспособлений, обеспечивающих рабочих от несчастий во время подъема мешков».
Першая заўвага была звязана з частымі і спусташалыіымі пажарамі ў XIX ст. У Паставах за пяць гадоў з 1896 па 1901 г. сума страт ад пажараў склала 60 тысяч рублёў. Пры разглядзе праектаў у будаўнічым аддзяленні ў супрацьпажарных адносінах звярталася ўвага на два пункты — павінна быць супрацьпажарнае пакрыццё даху, лесвіцы не павінны быць драўлянымі. Дах у гэтым выпадку быў металічны, а галоўным парушэннем былі запраектаваныя і пабудаваныя драўляныя лесвіцы. Трэба адзначыць, што лесвіцы так і не былі перабудаваны.
На падставе чарцяжоў пастаўскага млына можна вызначыць, што ўзняцце мяшкоў з зернем ажыццяўлялася ў рызалітнай частцы будынка. На 3-м паверсе стаялі машыны для ачышчэння, лушчэння і шатравання зерня. На 2-м паверсе малолі зерне, тут знаходзіліся рэшата і паставы. На 1-м паверсе ажыццяўлялася прыёмка гатовай прадукцыі.
Турбінны механізм знаходзіўся ў цокальным паверсе. На падставе чарцяжоў і фатаграфій пачатку XX ст. можна сказаць аб зменах у архітэктурным абліччы будынка. Менш за ўсё змяніліся бакавыя фасады — заходні, усходні і паўночны (з боку ракі). Галоўнае, што страчана ў бакавых фасадах, гэта парталы ўваходаў. Найбольш пацярпеў галоўны фасад. Па-першае, быў павышаны ўзровень зямлі, што змяніла суадносіны вышыні паверхаў, асабліва гэта прыкметна ў цэнтральнай рызалітнай частцы будынка. Тут жа закладзены 2 нішы, па баках ад увахода, у стадыі разбурэння знаходзіцца і партал цэнтральнага ўвахода. Страчаны пояс, які аддзяляў першы паверх ад другога.
У 1994 г. пачалася актыўная рэстаўрацыя млына. У 1998 г. у адрэстаўраваным будынку адкрыўся Дом раместваў «Стары млын».
Ад млына на другі бок ракі (там стаяў папяровы завод) ішоў драўляны мост.
У 1798 г. быў выкананы план Паставаў, які захоўваецца ў Расейскім дзяржаўным ваенным архіве. На ім пад лічбай 10 указаны вадзяны млын. Ён знаходзіўся на правым беразе Мядзелкі, уяўляў у плане выцягнуты ўздоўж ракі прамавугольнік, старчаковы фасад выходзіў на лінію вуліцы Лучайскай, якая ішла да Рынкавай плошчы. На ўсход ад млына вёў драўляны мост.
На плане Паставаў 1925 г. млын размешчаны на правым беразе Мядзелкі, паўднёвы фасад выходзіць на лінію вуліцы Лучайскай, усходні — на Мядзелку, паўночны і заходні — на панадворак.
Калі параўнаць планы 1798 г. і 1925 г., можна прыйсці да высновы, што драўляны млын XVIII ст. і мураваны млын XX ст. размяшчаліся на адным месцы, г. зн. мураваны быў узведзены на месцы былога драўлянага. Дата пабудовы мураванага млына невядома, але на падставе вядомых звестак можна прыкладна вылічыць час. У 1866 г. вадзяны млын названы сярод найбольш значных мураваных пабудоў Паставаў. Можна меркаваць, што быў ён пабудаваны раней 1866 г.
На плане Паставаў 1798 г. бачна, што млын быў каля царквы па Рынкавай плошчы. Вядома, што ў 1815 г. царква і ўсе будынкі вакол яе згарэлі. Пусты ўчастак быў вернуты царкве ў 1890 г., дзе ў 1896 узвялі царкву, якая дзейнічае і зараз. Хутчэй за ўсё, у 1815 г. згарэў і драўляны млын, які стаяў побач з царквой. 3 другога боку, у гэты час завяршалася будаўніцтва пастаўскага палаца, значыць, была магчымасць пабудаваць цагляны млын.
Ёсць меркаванне, што цагляны млын быў у Паставах яшчэ раней, меў адзін паверх, працаваў на энергіі вады. Магчыма, пабудаваны ён быў у стылі класіцызму (як і пастаўскі палац), цэнтральны рызаліт меў трохвугольны франтон, які абапіраўся па калоны (захаваліся).
У канцы XIX ст. у Паставах пачалася перабудова вадзянога млына пад турбінны. 9 верасня 1897 г. дзісенскаму павятоваму спраўніку з Віленскага губернскага праўлення было адпраўлена пісьмо. Стала вядома, што нашчадкі памерлага ўладальніка Паставаў памешчыка Пшаздзецкага будуюць у горадзе мурананы млын. Падобныя будынкі для млыноў павінны ўзводзіцца па зацверджаным праекце з планам, фасадам і разрэзам. Губернскае начальства не атрымлівала хадайніцтва нашчадкаў на будаўніцтва каменнага млына, таму будаўнічае аддзяленне прасіла спраўніка пераканацца на месцы ў сапраўднасці будаўніцтва.
У адказ на пісьмо дзісенскі павятовы спраўнік пісаў: «... в местечке Поставах новая мельница не строится, а производится лишь ремонт существующей с давних времен каменной одноэтажной мельницы с надстройкой над ней второго этажа и кроме того при той же мельнице вместо водяных колес устраиваются турбины и новый со шлюзами мост».
Рамонтныя работы вяліся пад наглядам інжынера-тэхніка Жылінскага і пад кіраўніцтвам інжынера Лабейта.
Аднак, нягледзячы на тое, што млын толькі перабудоўваўся, Віленскае губернскае будаўнічае аддзяленне патрабавала ад вытворцаў работ чарцяжы на перабудову, дзе павінны былі прысутнічаць планы паверхаў, фасад і разрэз будынка. Чарцяжы былі выкананы на 3 лістах.
21 кастрычніка 1898 г. віленскім губернскім архітэктарам Палохавым пры удзеле пастаўскага ўрадніка Воранава быў складзены акт агляду перабудаванага каменнага мукамольнага млына. У ім адзначалася: «...при сличении с натурой чертежей, утвержденных строительным отделением по протоколу 30 сего года оказалось
1. ...лестницы устроены все деревянные, между тем по утвержденному чертежу... обязательно заменить другими из несгораемого материала, что не исполнено.
2. ...означенная мельница перестройкою окончена с турбинами... элеваторы, служащие для подъёма мешков с хлебом, устроены без всяких приспособлений, обеспечивающих рабочих от несчастий во время подъема мешков».
Першая заўвага была звязана з частымі і спусташалыіымі пажарамі ў XIX ст. У Паставах за пяць гадоў з 1896 па 1901 г. сума страт ад пажараў склала 60 тысяч рублёў. Пры разглядзе праектаў у будаўнічым аддзяленні ў супрацьпажарных адносінах звярталася ўвага на два пункты — павінна быць супрацьпажарнае пакрыццё даху, лесвіцы не павінны быць драўлянымі. Дах у гэтым выпадку быў металічны, а галоўным парушэннем былі запраектаваныя і пабудаваныя драўляныя лесвіцы. Трэба адзначыць, што лесвіцы так і не былі перабудаваны.
На падставе чарцяжоў пастаўскага млына можна вызначыць, што ўзняцце мяшкоў з зернем ажыццяўлялася ў рызалітнай частцы будынка. На 3-м паверсе стаялі машыны для ачышчэння, лушчэння і шатравання зерня. На 2-м паверсе малолі зерне, тут знаходзіліся рэшата і паставы. На 1-м паверсе ажыццяўлялася прыёмка гатовай прадукцыі.
Турбінны механізм знаходзіўся ў цокальным паверсе. На падставе чарцяжоў і фатаграфій пачатку XX ст. можна сказаць аб зменах у архітэктурным абліччы будынка. Менш за ўсё змяніліся бакавыя фасады — заходні, усходні і паўночны (з боку ракі). Галоўнае, што страчана ў бакавых фасадах, гэта парталы ўваходаў. Найбольш пацярпеў галоўны фасад. Па-першае, быў павышаны ўзровень зямлі, што змяніла суадносіны вышыні паверхаў, асабліва гэта прыкметна ў цэнтральнай рызалітнай частцы будынка. Тут жа закладзены 2 нішы, па баках ад увахода, у стадыі разбурэння знаходзіцца і партал цэнтральнага ўвахода. Страчаны пояс, які аддзяляў першы паверх ад другога.
У 1994 г. пачалася актыўная рэстаўрацыя млына. У 1998 г. у адрэстаўраваным будынку адкрыўся Дом раместваў «Стары млын».
Крыніца:
А.Г. Кукуня
Памяць. Пастаўскі раён
Мінск, БЕЛТА, 2001