Выбраныя здымкі
Карчма ХVIII ст., выгляд ад усходу (7.07.2005) Фота © Уладзімір Скрабатун |
Карчма ХVIII ст., выгляд ад захаду (7.07.2005) Фота © Уладзімір Скрабатун |
Шчыра кажучы, пра існаванне карчмы ў Патупах, я даведаўся тыдзень таму. Адзін з мясцовых эколагаў прапанаваў зрабіць супольную паездку па ваколіцах Глыбокага. Яму патрэбны здымкі Залескага парка і карчмы ў Патупах, дзе яшчэ захаваліся і падмуркі шляхецкага дома. Рэч у тым, што глыбоцкія ўлады пачалі цікавіцца краязнаўствам, якое можна скарыстаць для развіцця турызму. Праз пару дзён на вуліцы горада я сустрэў Міхаіла Міхайлавіча Арэхава, начальніка па спорту і турызму Глыбоцкага райвыканкама. Задаў банальнае пытанне: "Што новага ў сферы турызму?". Спадар Арэхаў адказаў, што сярод іншага прыйшоў час займацца рэканструкцыяй Залескага парку, як і рэстаўрацыяй карчмы ў Патупах, якая пабудавана ў ХVІІІ стагоддзі.
Не дачакаўшыся тэлефанавання ад эколага, паехаў з зяцем Сяргеям. Перад паездкай паглядзеў старадаўнія мапы. Вёска Патупы ў пачатку мінулага стагоддзя на мапе глядзелася салідна. У межах паселішча маёнтак Новы Двор і фальварак Патупы. Аднак, як ні дзіўна, сённяшняй асфальтаванай дарогі Глыбокае—Браслаў—Рыга, ні ў якім варыянце таго часу, на ёй няма. Вырашылі заехаць ва Узрэчча, якое на мапе побач, і там распытаць. Да Узрэчча мы не даехалі кіламетраў сем, як убачылі дарожны ўказальнік "Патупы - 1 км". Справа меўся досыць разлеглы паркавы масіў. Каб атрымаць яго панараму, нават з такой адлегласці, трэба рабіць, якім мінімум чатыры фотаздымкі!
Па вузкай прасёлачнай дарозе ўехалі ў вёску, якая нагадвала адзіны вялікі парк, дзе вясковая вуліца выглядала як прысада ў атачэнні вялікіх дрэў.
Каля аднаго з дамоў сядзела трое старых кабет. Пытаю: "Як знайсці карчму?".
— За скрыжаванкай — направа. Там стаіць мураванка, — адказала 82-гадовая кабета Анісся Янушэўская. Яе беларуская мова мяне ўразіла: не "перахростак" і не "кірпічны дом", а "скрыжаванка" і "мураванка".
— Што яшчэ цікавага ёсць у вашай вёсцы?
— Няма тут нічога цікавага. Засталося нас толькі пяць баб на ўсю вёску!
— Вас тут бачу трое. Дзе астатнія дзве?
— Таксама недзе на ганку, як і мы, сядзяць удвух, ці адной, ці ў другой хаце.
— А мужыкоў, што не "захавалася" ніводнага?
— Няма мужыкоў. Памерлі. Засталося толькі нас пяцёра баб на ўсю вёску. Ды і нам — за 80, хутка і нас не будзе. Прыязджаюць глыбоцкія сюды, як на дачу — пазаставаліся бацькоўскія хаты. Нашы суседзі, маладыя, прыязджаюць з Наваполацка. Яны тут яшчэ забралі з сабой вельмі старую дошку з нейкім надпісам, якая была прыбітая на бярозіне на нашай вуліцы. Сказалі: "Усё роўна прападзе, дык хай будзе ў нас".
— А што за дошка з надпісам? Можа якая старадаўняя шыльда?
— Можа і шыльда. Што было напісана? Не памятаем.
З абяцаннем вярнуцца і пагутарыць пра вёску, мы рушылі да карчмы. Будынак уразіў. Трэба ж, у нейкіх 15 кіламетраў, мо і меней, ад Глыбокага, сапраўдная карчма. Нідзе пра яе ніхто не пісаў. Левы бок — трэцяя частка будынка — драўляны, умацаваны цаглянымі шуламі. Вялікія вароты. Праўдападобна, левая частка карчмы ўзімку выконвала ролю стайні. Дзве трэці будынка вымураваны з чырвонай цэглы. Невядома, ці была некалі страха накрыта керамічнай дахоўкай. Перад тым, як яе апошні раз накрылі шыферам, страха была з гонта. Гэта бачна і зараз. З правага, цаглянага тарца, ёсць уваход у склеп. Дарога ўждоўж карчмы брукаваная, цяпер зарасла спадарожнікам. Карчма ў апошнія гады выкарыстоўвалася пад жытло, цяпер пустуе. Будынак уражвае. Хтосьці ў архітэктуры карчмы можа знайсці і рысы барока.
Вясковая вуліца Патупаў патанае ў шатах вялікіх дрэў: ліпы, клёны, ясені, дубы... І хоць сказалі, што тут няма нічога цікавага, мы вырашылі прайсціся пешшу. І не шкадую! Пустуючая вёска мне падалася навекі забытай у ХVІІІ стагоддзі. Такое агульнае ўражанне. Этнографы, напэўна, фатаграфавалі б тут не толькі кожны дом, але і хлеў пры ім. Проста музей пад адкрытым небам! Нельга сказаць, што ўсе дамы тут пабудаваныя ў ХVIII стагоддзі. Але, верагодна, вялізная частка з іх пабудавана ў канцы ХІХ і пачатку ХХ стст. Прытым, дзе-нідзе, адчуваецца імітацыя пад "закапанскі' стыль. Праўдападобна, і гэта бачна асабліва па сілуэтах сонца на франтонах, "мода" пайшла з Глыбокага, дзе ў 1920-ыя гады архітэктар Юлюш Клос узвёў цэлыя кварталы дамоў ў "закапанскім" стылі.
— Пры панах па гэтай вуліцы вы бы так не разгульвалі. Паны не дазвалялі. Мелася ў іх цэлая зграя сабак. Яны не пускалі людзей ісці па дарозе праз маёнтак, — кажа Анісся Янушэўская пры нашым вяртанні на зыходнае месца.
— Колькі жыло паноў?
— Было дзве гасподы. Імёны паноў не памятаю. Даўно было. Толькі памятаю як згарэў панскі дом, доўгі час тырчэў велічэзны комін, на якім пасяліліся бацяны.
— Ваша карчма пэўна стаяла некалі пры бойкай дарозе?
— Даўней гэтай дарогі, што вы прыехалі з Глыбокага, не было. Меўся іншы шлях, ля возера, праз Нарушова і Сапеліна. Ездзілі па ёй на падводах у Глыбокае.
— Мне казалі, што на бярвеннях карчмы ёсць нейкая дата, дзе чытаюцца тры апошнія лічбы. З гэтага можна зразумець, што пабудавана яна ў ХVIII стагоддзі.
— Мы пра гэта нічога не ведаем. Добра, што аўталаўка прыязджае два разы на тыдзень: аўторак і пятніцу. Прывозіць нам пяці бабам хлеб. Больш нам нічога не трэба.
Па прыезду ў Глыбокае, пад уражаннем ад убачанага, я патэлефанаваў спадару М.М. Арэхаву, балазе ён родам з гэтых мясцінаў, з Кухарэва.
— Бабулі казалі пра нейкую шыльду, што была прыбітая на бярозіне. На ёй нешта было напісана. Шыльду звезлі ў Наваполацк.
— Шыльду мы вернем. Што там было напісана я не памятаю. Што датычыць карчмы, то ў ёй некалі жыў нейкі мой сваяк, Арэхаў. Імя яго не памятаю, ведае мая сястра. Выехаўшы ў Амерыку стаў там спецыялістам па ракетнаму паліву. Ёсць у Патупах адна легенда, пра манаха. Заначаваў ён у вёсцы, можа і ў карчме. Раніцай знік. Няма яго. Потым, побач з капліцай, знайшлі яміну. Пэўна там быў закапаны скарб. Зрэшты, ёсць легенда і пра тое, што паны, ад'язджаючы ў далёкія краі, з надзеяй вярнуцца сюды ізноў, кідалі залатыя манеты ў сажалку.
Наконт шыльды, па парадзе Таццяны Смоткінай, якая працуе настаўніцай у Пятроўшчынскай школе, што ў 2-х кіламетрах ад Патупаў, я патэлефанаваў настаўніку гісторыі Юрыю Міцько.
— Надпіс быў выкананы лацініцай, па-польску, — кажа Юрый. Вісела дошка досыць высока — у два чалавечых росты. Без падручных сродкаў — драбіны — яе не здымеш. Год назад яшчэ была прыбітая да бярозы. Здаецца, там было напісана: "Павет, гміна, воласць".
— Але ж, гміна і воласць паняткі — роўназначныя, як і сельсавет. Можа "Ваяводства, павет, гміна"? — удакладняю я.
— Можа і так.
Пра карчму ў Патупах вядома столькі, колькі напісана вышэй. Але тэма не закрытая. Пачакаем звестак з іншых крыніцаў.
Не дачакаўшыся тэлефанавання ад эколага, паехаў з зяцем Сяргеям. Перад паездкай паглядзеў старадаўнія мапы. Вёска Патупы ў пачатку мінулага стагоддзя на мапе глядзелася салідна. У межах паселішча маёнтак Новы Двор і фальварак Патупы. Аднак, як ні дзіўна, сённяшняй асфальтаванай дарогі Глыбокае—Браслаў—Рыга, ні ў якім варыянце таго часу, на ёй няма. Вырашылі заехаць ва Узрэчча, якое на мапе побач, і там распытаць. Да Узрэчча мы не даехалі кіламетраў сем, як убачылі дарожны ўказальнік "Патупы - 1 км". Справа меўся досыць разлеглы паркавы масіў. Каб атрымаць яго панараму, нават з такой адлегласці, трэба рабіць, якім мінімум чатыры фотаздымкі!
Па вузкай прасёлачнай дарозе ўехалі ў вёску, якая нагадвала адзіны вялікі парк, дзе вясковая вуліца выглядала як прысада ў атачэнні вялікіх дрэў.
Каля аднаго з дамоў сядзела трое старых кабет. Пытаю: "Як знайсці карчму?".
— За скрыжаванкай — направа. Там стаіць мураванка, — адказала 82-гадовая кабета Анісся Янушэўская. Яе беларуская мова мяне ўразіла: не "перахростак" і не "кірпічны дом", а "скрыжаванка" і "мураванка".
— Што яшчэ цікавага ёсць у вашай вёсцы?
— Няма тут нічога цікавага. Засталося нас толькі пяць баб на ўсю вёску!
— Вас тут бачу трое. Дзе астатнія дзве?
— Таксама недзе на ганку, як і мы, сядзяць удвух, ці адной, ці ў другой хаце.
— А мужыкоў, што не "захавалася" ніводнага?
— Няма мужыкоў. Памерлі. Засталося толькі нас пяцёра баб на ўсю вёску. Ды і нам — за 80, хутка і нас не будзе. Прыязджаюць глыбоцкія сюды, як на дачу — пазаставаліся бацькоўскія хаты. Нашы суседзі, маладыя, прыязджаюць з Наваполацка. Яны тут яшчэ забралі з сабой вельмі старую дошку з нейкім надпісам, якая была прыбітая на бярозіне на нашай вуліцы. Сказалі: "Усё роўна прападзе, дык хай будзе ў нас".
— А што за дошка з надпісам? Можа якая старадаўняя шыльда?
— Можа і шыльда. Што было напісана? Не памятаем.
З абяцаннем вярнуцца і пагутарыць пра вёску, мы рушылі да карчмы. Будынак уразіў. Трэба ж, у нейкіх 15 кіламетраў, мо і меней, ад Глыбокага, сапраўдная карчма. Нідзе пра яе ніхто не пісаў. Левы бок — трэцяя частка будынка — драўляны, умацаваны цаглянымі шуламі. Вялікія вароты. Праўдападобна, левая частка карчмы ўзімку выконвала ролю стайні. Дзве трэці будынка вымураваны з чырвонай цэглы. Невядома, ці была некалі страха накрыта керамічнай дахоўкай. Перад тым, як яе апошні раз накрылі шыферам, страха была з гонта. Гэта бачна і зараз. З правага, цаглянага тарца, ёсць уваход у склеп. Дарога ўждоўж карчмы брукаваная, цяпер зарасла спадарожнікам. Карчма ў апошнія гады выкарыстоўвалася пад жытло, цяпер пустуе. Будынак уражвае. Хтосьці ў архітэктуры карчмы можа знайсці і рысы барока.
Вясковая вуліца Патупаў патанае ў шатах вялікіх дрэў: ліпы, клёны, ясені, дубы... І хоць сказалі, што тут няма нічога цікавага, мы вырашылі прайсціся пешшу. І не шкадую! Пустуючая вёска мне падалася навекі забытай у ХVІІІ стагоддзі. Такое агульнае ўражанне. Этнографы, напэўна, фатаграфавалі б тут не толькі кожны дом, але і хлеў пры ім. Проста музей пад адкрытым небам! Нельга сказаць, што ўсе дамы тут пабудаваныя ў ХVIII стагоддзі. Але, верагодна, вялізная частка з іх пабудавана ў канцы ХІХ і пачатку ХХ стст. Прытым, дзе-нідзе, адчуваецца імітацыя пад "закапанскі' стыль. Праўдападобна, і гэта бачна асабліва па сілуэтах сонца на франтонах, "мода" пайшла з Глыбокага, дзе ў 1920-ыя гады архітэктар Юлюш Клос узвёў цэлыя кварталы дамоў ў "закапанскім" стылі.
— Пры панах па гэтай вуліцы вы бы так не разгульвалі. Паны не дазвалялі. Мелася ў іх цэлая зграя сабак. Яны не пускалі людзей ісці па дарозе праз маёнтак, — кажа Анісся Янушэўская пры нашым вяртанні на зыходнае месца.
— Колькі жыло паноў?
— Было дзве гасподы. Імёны паноў не памятаю. Даўно было. Толькі памятаю як згарэў панскі дом, доўгі час тырчэў велічэзны комін, на якім пасяліліся бацяны.
— Ваша карчма пэўна стаяла некалі пры бойкай дарозе?
— Даўней гэтай дарогі, што вы прыехалі з Глыбокага, не было. Меўся іншы шлях, ля возера, праз Нарушова і Сапеліна. Ездзілі па ёй на падводах у Глыбокае.
— Мне казалі, што на бярвеннях карчмы ёсць нейкая дата, дзе чытаюцца тры апошнія лічбы. З гэтага можна зразумець, што пабудавана яна ў ХVIII стагоддзі.
— Мы пра гэта нічога не ведаем. Добра, што аўталаўка прыязджае два разы на тыдзень: аўторак і пятніцу. Прывозіць нам пяці бабам хлеб. Больш нам нічога не трэба.
Па прыезду ў Глыбокае, пад уражаннем ад убачанага, я патэлефанаваў спадару М.М. Арэхаву, балазе ён родам з гэтых мясцінаў, з Кухарэва.
— Бабулі казалі пра нейкую шыльду, што была прыбітая на бярозіне. На ёй нешта было напісана. Шыльду звезлі ў Наваполацк.
— Шыльду мы вернем. Што там было напісана я не памятаю. Што датычыць карчмы, то ў ёй некалі жыў нейкі мой сваяк, Арэхаў. Імя яго не памятаю, ведае мая сястра. Выехаўшы ў Амерыку стаў там спецыялістам па ракетнаму паліву. Ёсць у Патупах адна легенда, пра манаха. Заначаваў ён у вёсцы, можа і ў карчме. Раніцай знік. Няма яго. Потым, побач з капліцай, знайшлі яміну. Пэўна там быў закапаны скарб. Зрэшты, ёсць легенда і пра тое, што паны, ад'язджаючы ў далёкія краі, з надзеяй вярнуцца сюды ізноў, кідалі залатыя манеты ў сажалку.
Наконт шыльды, па парадзе Таццяны Смоткінай, якая працуе настаўніцай у Пятроўшчынскай школе, што ў 2-х кіламетрах ад Патупаў, я патэлефанаваў настаўніку гісторыі Юрыю Міцько.
— Надпіс быў выкананы лацініцай, па-польску, — кажа Юрый. Вісела дошка досыць высока — у два чалавечых росты. Без падручных сродкаў — драбіны — яе не здымеш. Год назад яшчэ была прыбітая да бярозы. Здаецца, там было напісана: "Павет, гміна, воласць".
— Але ж, гміна і воласць паняткі — роўназначныя, як і сельсавет. Можа "Ваяводства, павет, гміна"? — удакладняю я.
— Можа і так.
Пра карчму ў Патупах вядома столькі, колькі напісана вышэй. Але тэма не закрытая. Пачакаем звестак з іншых крыніцаў.
Уладзімір Скрабатун,
адмыслова для Radzima.org