Выбраныя здымкі
Кальварыя. Галоўная алея з касьцёлам Фота © К. Шастоўскі |
Касьцёл Узвышэньня Сьв. Крыжа на Менскай Кальварыі Фота © К. Шастоўскі |
Агульны выгляд, 05.2002 Фота © Sergej Kondratowicz |
Нават у ХІХ ст. Кальварыя яшчэ не ўваходзіла ў гарадскую мяжу Мінска, знаходзілася ад яго «за некалькі вёрст». 3 сярэдзіны ХVІІІ ст. на Кальварыйскіх могілках вядомы касцёл пад тытулам Узвышэння Святога Крыжа. Пабудавалі яго манахі ордэна кармелітаў, чый кляштар знаходзіўся ў самім Мінску. Яны і стварылі са звычайных могілкаў, вядомых у гэтым гарадскім прадмесці з ХVІІ ст., сапраўдную Кальварыю «з 36 капліцамі адной формы і вышыні».
У той час касцёл Узвышэння Святога Крыжа ўяўляў сабою «драўляны, на падмурку», будынак з 2 высокімі 3-яруснымі вежамі. Франтон галоўнага фасада абапіраўся на 2 калоны, над алтарнай часткай узвышаўся шчыт з імем Марыі. Касцёл меў гонтавае пакрыццё, прэзбітэрый фланкавалі 2 закрыстыі. На хорах, якія абапіраліся на 4 слупы, стаялі арганы. Інтэр'ер упрыгожвалі 3 алтары. У галоўным, 2-ярусным, меўся абраз Укрыжавання ў атачэнні 4 калонаў, які увенчваўся абразом св. Караля Барамея. Два алтары - св. Юзафа і св. Ганны - знаходзіліся ў «маленькіх бакавых каплічках», магчыма, зробленых у крылах трансепта.
У 1798 г., пасля ўтварэння Мінскай дыяцэзіі, Кальварыйскі касцёл перайшоў пад патранат мінскіх францішканаў, а могілкі былі аб'яўленыя парафіяльнымі.
Будынак драўлянага касцёла прызналі састарэлым і разабралі ў 183б г., а на ягоным месцы ў 1839 г. на сродкі старшыні суда Міхала Паўлікоўскага і ягонай жонкі Ганны, народжанай Абуховіч, пачалося ўзвядзенне каменнага касцёла. Яго будынак упрыгожвае старажытныя могілкі і дагэтуль. У 1842 г. святыня была асвечаная пад гістарычным тытулам. Над магіламі шляхецкіх родаў Меншчыны, духоўных асобаў Мінскай дыяцэзіі ўзвысілася вежа-званіца, якая фармуе галоўны фасад касцёла. Гэта аднанававы, з прамавугольнай апсідай, перакрыты цыліндрычным, з распалубкамі, скляпеннем, пад 2-схільным дахам (першапачаткова быў гонтавы, а з 1874 г. заменены на бляху) касцёл у стылі неаготыкі. Дзве маленькія капліцы, прыбудаваныя да бакавых фасадаў, утвараюць нешта накшталт невялікага трансепта. Закрыстыя была зроблена ў апсідападобным аб'ёме за алтарнай сценкай. Галоўны ўваход мае выгляд стральчатага партала. У інтэр'еры вылучаўся абраз Хрыста ў Гефсіманскім садзе пэндзля выдатнага мастака Яна Дамэля. Абраз у багата ўпрыгожанай раме знаходзіўся ў цэнтры апсіднай сцяны, якую займала вялікая фрэска з выяваю Галгофы. У капліцах-крылах трансепта, як і ў старой святыні, былі алтары св. Ганны і св. Юзафа. У крыпце пад касцёлам пахаваныя мастак Я. Дамэль (+1840), біскуп Матэвуш Ліпскі (+1859).
Хоць касцёл Узвышэння Святога Крыжа меў у ХІХ ст. толькі статус філіі мінскай катэдры, тут быў пастаянны пробашч і ўласная плябанія, пабудаваная ў 1841 г. З 1885 па 1906 гг. да Кальварыі прыпісваліся філіі ў Анопалі і Воўчкавічах.
У 1930-я гг. Крыжаўзвышанскі касцёл застаўся адзіным дзейным у Мінску, але без пробашча. Аднак перад 2-й сусветнай вайной зачынілі і яго. Ненадоўга набажэнствы ўзнавіліся падчас вайны, але адразу ж пасля вызвалення святыню зноў зачынілі і прыстасавалі пад майстэрні. У 1945 г. тэрыторыя Кальварыйскіх могілак была значна павялічаная, але ўжо ў 19б7 г. могілкі зачынілі для пахаванняў. Вярнулі святыню вернікам толькі ў 1980г. яна стала першым у пасляваенны час дзейным каталіцкім касцёлам у горадзе.
З даўніх часоў Кальварыйскія могілкі былі месцам пахавання каталіцкай арыстакратыі Міншчыны, іх нават называлі "прывілеяванымі". Тут пахаваныя Ваньковічы, Луцкевічы, фундатары Чырвонага касцёла Вайніловічы, паэт Янка Лучына. Здаўна тут хавалі і духоўных асобаў Мінскай дыяцэзіі. Тут спачываюць біскупы Ліпскі, Рава, кс. Аляксандр Сіпайла. На некаторых магілах узведзены каменныя капліцы-пахавальні - сёння іх тут 11.
Злева ад касцёла стаіць мураваная капліца епіскапа-наміната Паўла Равы (мармуровая мемарыяльная пліта над уваходам), пабудаваная ў 1855 г. ў класічна-эклектычным стылі. Фасады крапаваны пілястрамі і паўкалонамі, апяразаны прафіляваным карнізам, расчлянёны паўкруглымі люкарнамі. Зала перакрыта скляпеннем.
Побач знаходзіцца капліца-пахавальня Віткевічаў (белая мармуровая мемарыяльная пліта над уваходам), узведзеная ў 2-й палове 19 ст. з цэглы ў гатычным стылі. Уваходны праём і фасадныя нішы стральчатай формы. Унутры перакрыта скляпеннем.
Па восі касцёла сярод агароджы могілак у 1830 г. на сродкі Юрыя Кабылінскага ў памяць ягонай жонкі ўзведзена мураваная брама - помнік архітэктуры стылю ампір. Прамавугольнае ў плане сіметрычна-восевай кампазіцыі збудаванне з вялікай цэнтральнай і 2 бакавымі аркамі-праходамі з каванымі кратамі. Франтальны фасад падзелены карнізам на 2 ярусы: 1-ы руставаны, 2-і дэкарыраваны ляпной вайсковай арматурай. Збудаванне завершана карнізам на дэнтыкулах і працяглым прамавугольным парапетам.
У той час касцёл Узвышэння Святога Крыжа ўяўляў сабою «драўляны, на падмурку», будынак з 2 высокімі 3-яруснымі вежамі. Франтон галоўнага фасада абапіраўся на 2 калоны, над алтарнай часткай узвышаўся шчыт з імем Марыі. Касцёл меў гонтавае пакрыццё, прэзбітэрый фланкавалі 2 закрыстыі. На хорах, якія абапіраліся на 4 слупы, стаялі арганы. Інтэр'ер упрыгожвалі 3 алтары. У галоўным, 2-ярусным, меўся абраз Укрыжавання ў атачэнні 4 калонаў, які увенчваўся абразом св. Караля Барамея. Два алтары - св. Юзафа і св. Ганны - знаходзіліся ў «маленькіх бакавых каплічках», магчыма, зробленых у крылах трансепта.
У 1798 г., пасля ўтварэння Мінскай дыяцэзіі, Кальварыйскі касцёл перайшоў пад патранат мінскіх францішканаў, а могілкі былі аб'яўленыя парафіяльнымі.
Будынак драўлянага касцёла прызналі састарэлым і разабралі ў 183б г., а на ягоным месцы ў 1839 г. на сродкі старшыні суда Міхала Паўлікоўскага і ягонай жонкі Ганны, народжанай Абуховіч, пачалося ўзвядзенне каменнага касцёла. Яго будынак упрыгожвае старажытныя могілкі і дагэтуль. У 1842 г. святыня была асвечаная пад гістарычным тытулам. Над магіламі шляхецкіх родаў Меншчыны, духоўных асобаў Мінскай дыяцэзіі ўзвысілася вежа-званіца, якая фармуе галоўны фасад касцёла. Гэта аднанававы, з прамавугольнай апсідай, перакрыты цыліндрычным, з распалубкамі, скляпеннем, пад 2-схільным дахам (першапачаткова быў гонтавы, а з 1874 г. заменены на бляху) касцёл у стылі неаготыкі. Дзве маленькія капліцы, прыбудаваныя да бакавых фасадаў, утвараюць нешта накшталт невялікага трансепта. Закрыстыя была зроблена ў апсідападобным аб'ёме за алтарнай сценкай. Галоўны ўваход мае выгляд стральчатага партала. У інтэр'еры вылучаўся абраз Хрыста ў Гефсіманскім садзе пэндзля выдатнага мастака Яна Дамэля. Абраз у багата ўпрыгожанай раме знаходзіўся ў цэнтры апсіднай сцяны, якую займала вялікая фрэска з выяваю Галгофы. У капліцах-крылах трансепта, як і ў старой святыні, былі алтары св. Ганны і св. Юзафа. У крыпце пад касцёлам пахаваныя мастак Я. Дамэль (+1840), біскуп Матэвуш Ліпскі (+1859).
Хоць касцёл Узвышэння Святога Крыжа меў у ХІХ ст. толькі статус філіі мінскай катэдры, тут быў пастаянны пробашч і ўласная плябанія, пабудаваная ў 1841 г. З 1885 па 1906 гг. да Кальварыі прыпісваліся філіі ў Анопалі і Воўчкавічах.
У 1930-я гг. Крыжаўзвышанскі касцёл застаўся адзіным дзейным у Мінску, але без пробашча. Аднак перад 2-й сусветнай вайной зачынілі і яго. Ненадоўга набажэнствы ўзнавіліся падчас вайны, але адразу ж пасля вызвалення святыню зноў зачынілі і прыстасавалі пад майстэрні. У 1945 г. тэрыторыя Кальварыйскіх могілак была значна павялічаная, але ўжо ў 19б7 г. могілкі зачынілі для пахаванняў. Вярнулі святыню вернікам толькі ў 1980г. яна стала першым у пасляваенны час дзейным каталіцкім касцёлам у горадзе.
З даўніх часоў Кальварыйскія могілкі былі месцам пахавання каталіцкай арыстакратыі Міншчыны, іх нават называлі "прывілеяванымі". Тут пахаваныя Ваньковічы, Луцкевічы, фундатары Чырвонага касцёла Вайніловічы, паэт Янка Лучына. Здаўна тут хавалі і духоўных асобаў Мінскай дыяцэзіі. Тут спачываюць біскупы Ліпскі, Рава, кс. Аляксандр Сіпайла. На некаторых магілах узведзены каменныя капліцы-пахавальні - сёння іх тут 11.
Злева ад касцёла стаіць мураваная капліца епіскапа-наміната Паўла Равы (мармуровая мемарыяльная пліта над уваходам), пабудаваная ў 1855 г. ў класічна-эклектычным стылі. Фасады крапаваны пілястрамі і паўкалонамі, апяразаны прафіляваным карнізам, расчлянёны паўкруглымі люкарнамі. Зала перакрыта скляпеннем.
Побач знаходзіцца капліца-пахавальня Віткевічаў (белая мармуровая мемарыяльная пліта над уваходам), узведзеная ў 2-й палове 19 ст. з цэглы ў гатычным стылі. Уваходны праём і фасадныя нішы стральчатай формы. Унутры перакрыта скляпеннем.
Па восі касцёла сярод агароджы могілак у 1830 г. на сродкі Юрыя Кабылінскага ў памяць ягонай жонкі ўзведзена мураваная брама - помнік архітэктуры стылю ампір. Прамавугольнае ў плане сіметрычна-восевай кампазіцыі збудаванне з вялікай цэнтральнай і 2 бакавымі аркамі-праходамі з каванымі кратамі. Франтальны фасад падзелены карнізам на 2 ярусы: 1-ы руставаны, 2-і дэкарыраваны ляпной вайсковай арматурай. Збудаванне завершана карнізам на дэнтыкулах і працяглым прамавугольным парапетам.
Літ.:
Каталіцкія святыні
Мінск, Про Хрысто, 2003
А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000