Жукаў Барок - фота і помнікі

Гісторыя Жукава Барка

Вядомы з 1510 г., калі паводле прывілея Жыгімонта І Старога стаў уласнасцю маршалка гаспадарскага І.Храптовіча. 3 1575 г. вёска ў Мірскім графстве Навагрудскага ваяводства, уласнасць Радзівілаў. Знаходзілася на гандлёвым шляху з Менска ў Мір, мела карчму, млын, склады для тавараў. У 1647 г. у Жукавым Барку 6 двароў. У вайну Расеі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 г., ў 1660 г. каля вёскі Жукаў Барок варшанскі харунжы Кміціч разбіў адыходзячыя расейскія атрады. Пад ліцьвінскай зброяй палягло больш за 2000 расейскіх жаўнераў. У 1703(20?) г. пабудавана драўляная уніяцкая царква. 3 1793 г. у складзе Расейскай імперыі, у 1795 г. — 27 жыхароў, 8 двароў. У 19 — пач. 20 ст. сяло ў Засульскай воласці Менскага павета, уласнасць Радзівілаў, Вітгенштэйнаў, Гогенлоэ. У пачатку 1880-х г. 140 жыхароў, 21 двор, 2 таржкі. У 1830—40-я г. тут у сям'і падлоўчага Радзівілаў прайшлі дзіцячыя і юнацкія гады пісьменніка А.Плуга. У 1844—52 гг. у суседнім фальварку Залучча жыў У.Сыракомля. У 1921—39 гг. у складзе Польшчы ў Навагрудскім ваяводстве. 3 1940 г. у Аталезскім сельсавеце Стаўбцоўскага раёна БССР.

Радзіма філосафа С.Маймана. Каля вёскі помнікі археалогіі: паселішчы неаліту і бронзавага веку.

Крыніца:
Валеры Шаблюк
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1996

"...Як і ўся Літва да пачатку XVI стагоддзя, гэтае месца было родавым уладаннем вялікага князя. Толькі Жыгімонт I, ацаніўшы маральныя вартасці, заслугі, вернасць і мужнасць Яна Літавора Храптовіча, вялікага маршала і драгічынскага старосты, яго змаганне ў абарону манархіі і айчыны, перадаў яму ў вечнае карыстанне Свержань і вёскі, якія належалі Свержню, з усім тым, што ў іх маецца сёння і што будзе тут у будучым, з людзьмі, якія жылі на гэтых землях і якія могуць тут асесці пасля з усёй без выключэння маёмасцю і выгодамі, скрупулёзна падлічанымі ў лацінскай пергаментнай прывілеі, падпісанай самім каралём. Калі ад нядбалага захоўвання гэтая прывілея так была пашкоджана часам і моллю, што нават год яе выдання нельга было прачытаць, Жыгімонт Аўгуст падчас Гродзенскага сейма ў 1550 годзе на просьбу зацікаўленага боку загадаў выдаць з яго выпіску пад яго ўласным подпісам і вялікай літоўскай пячаткай.

Гэтыя падараваныя ўладанні цягнуліся некалькі міль па абодва бакі Нёмана. Яшчэ ў той час мы не сустракаем назваў вёсак і сядзіб. Відаць, іх было тут не шмат, а можа, мы проста не знайшлі тутэйшых назваў у паперах з эпохі, пра якую ідзе гаворка.

Ян Храптовіч спадчынныя ўладанні Свержня аддаў у пасаг дзвюм сваім дочкам, адна з якіх — Ганна — выйшла замуж за Грыгорыя Остыка, троцкага кашталяна, а другая — Зофія — за Мікалая Ужалеўскага. Куток зямлі, дзе цяпер Залуча і прылеглыя вёскі, дастаўся Грыгорыю Остыку.

Остык нядоўга быў уладальнікам гэтых зямель, а хутчэй — гэтых лясоў, бо ў выніку сямейнай дамоўленасці ўступіў уладанні свайму швагру Ўжалеўскаму. 3 апісання гэтай перадачы, ажыццёўленай у 1536 годзе, вельмі выразна відаць межы тых уладанняў, дзе сённяшняя Залуча, — рускі дакумент акрэслівае абшар ад ракі Ячонкі да Сулы. "А Сула ў Нёман упадае, а Ячная таксама ў Нёман упадае, і цягнуцца землі па рацэ Нёман..." — значыць, гэта быў абшар ад вусця ракі Ячонкі і да вусця Сулы. Якраз у гэтым абшары ляжыць мая вёска. У апісанні не згадваюцца іншыя паселішчы, акрамя вёскі Агалезь, якая мела дзевяць асобных «службаў», сялянскіх хат, колькасць якіх вырасла сёння да пяцідзесяці.

У гісторыі малой вёскі тры стагоддзі можна акрэсліць некалькімі фразамі: ад Ужалеўскіх гэты куток перайшоў да Служкаў, гаспадароў стоўбцаўскіх уладанняў, ад Служкаў у 1575 годзе — да Мікалая Крыштофа Радзівіла; у 1681 годзе Залуча ўжо значыцца як фальварак; пры Яне Казіміры (паводле падання) гэтыя ваколіцы спустошылі шведы, пакінуўшы пасля сябе як памяць пару капцоў у лесе і жменю мядзяных шэлегаў з адбіткам Яна Казіміра і падобных ім з ініцыяламі Г. А. (Густава Адольфа), кінутых калісьці ў Нёман, — грошы гэтыя вясной у час паводкі асядаюць на пясчаных берагах; Кароль Станіслаў Радзівіл, літоўскі канцлер, каля 1720 года заснаваў у Жукавым Барку уніяцкую царкву, тут жа сама сабой узнікла і карчма - вось і ўсё гістарычнае мінулае вёсачкі. У вёсцы люд убогі, робіць ён на неманскіх віцінах альбо на сваім і панскім полі; у маёнтку — арандатар ці аканом; на пясчаных нівах — часцей за ўсё неўраджай; часам ранні разліў Нёмана, мор, спякотнае лета, марозная зіма, дажджы, спрыяльныя ці не спрыяльныя для гаспадаркі, — вось усе факты мясцовай гісторыі, якія трымаюцца ў памяці мясцовага люду. Помняцца яны, пакуль жыве старое пакаленне; маладое ў сваёй долі і нядолі цалкам забываецца пра ўсё гэта. Генерацыя за генерацыяй працавала на памешчыцкай ніве, скардзілася на долю ў вясковай карчме, у нядзелю малілася ў сваёй царкве, у панядзелак вазіла з бліжэйшых лясоў у Мір дрэва на продаж і такім чынам аплачвала падаткі і чынш, пасля ішла на вечны спачын на пясчаны царкоўны цвінтар, уступаючы месца новаму пакаленню.

Выехаўшы з двара, мінуўшы грэблю ў нізіне, узбіраемся на высокую гару, з якой, як далоні, відаць налева разлеглыя пустыя палі, направа — зялёныя лугі, сярод якіх дзе-нідзе высяцца расахатыя дубы, далей — зарослыя вербалозам нёманскія затокі, а яшчэ далей — срэбная стужка самога Нёмана, за ім — лясы, раскіданыя ўдалечыні хаткі, пясчаныя ўзгоркі, шырокія разлогі палёў — ваколіца, прыгожая для вока таго, хто тут прыжыўся, але пустая для чужака, які не звязаны з гэтымі мясцінамі ніякімі ўспамінамі, таму не можа зразумець спеваў тутэйшых салаўёў, шуму тутэйшага ветру.

Пясчаным насыпам уязджаем у веску Жукаў Барок. Працавіты люд праз стагодцзі ўрабіў гэтыя бязлюдныя пяскі: збажына навокал кусціцца буйней, чым ва ўсёй ваколіцы. Людзі тут сярэдняга росту, лагоднага, славянскага выразу твару, у чорных, з дамашняй воўны сярмягах, заклапочана снуюць па сваіх шнурах. Мы вітаем іх згодна са звычаем: "Бог у помач!" і ад усёй душы зычым поспехуў мазольнай працы.

Веска балоцістая, бо ў нізіне, і хоць малая (у ёй можна налічыць ледзьве дзесяць хат), але дзякуючы свайму гожаму месцу на беразе Нёмана славіцца кузняй, млыном, царквою, плябаніяй, лясніцтвам, прасторнай новай карчмою і паромам на Нёмане. Яна часам нагадвае мястэчка, зрэшты, у мінулым і папраўдзе была нечым да яго падобнай, пра што яна любіць успомніць.

Не смейцеся, паблажлівыя чытачы, з такой арыстакратычнай прэтэнзіі нашай вёскі — я пакажу вам памятку, якой і праўда наша вёска можа ганарыцца. Ці бачыце з гэтай грэблі побач з царквой у садзе малую, цяпер запушчаную сядзібу? Гэта — тутэйшае лясніцтва. У гэтым дамку, у гэтым садзе правёў свае дзіцячыя гады малады, прызнаны грамадствам пісьменнік, аўтар «Споведзі», «Дзетазабойцы», «Заразы» і іншых твораў, Антоні Пяткевіч, вядомы пад іменем Адама Плуга. Таварыш яго дзіцячых гадоў, я добра помню маладога паэта ў акружэнні прыстойнай шляхецкай сям'і, у абдымках братоў і добрай маці; помню тыя небагатыя пакоі, той садок у квецені і тыя добрыя сэрцы жыхароў дамка, гледзячы на якіх, чалавек з замілаваннем думаў пра сціплую прастату продкаў. У мяне сціскаецца сэрца, калі чытаю ў прысвечаным мне вершы Плуга ўспамін пра тыя прыгожыя хвілі нашага ранку і адначасна горкі і праўдзівы зварот да рэчаіснасці:

Вунь яна, сядзіба продкаў, —
3 садам тым, з гняздом бусліным,
3 шустрых ластавак чародкай,
3 буркатаннем галубіным. Родны кут.
Стаю, застылы.
Во наш дом бацькоўскі мілы.
Пацямнелі, збляклі сцены.
Дзе ты, час наш летуценны?
Жураўлінымі ключамі
Адляцеў ад нас імкліва.
Дом акенкамі-вачамі
На мяне глядзіць тужліва.
3 палыном глухім ля клеці
Сумна шэпчацца унь вецер.
І сабака ў будцы вые...
А ці помніш, як, бывала,
Дружа, ўсё тут шчасцем грала?
Пойдзем к хаце... Ах, мой браце,
Людзі іншыя, чужыя
Там цяпер гаспадарамі;
Могуць дзверы у нашай хаце
Зачыніць яны прад намі.
Дзе ж цябе я прывітаю?
Хай кутка, мой друг, не маю,
Дзе б цябе я хоць часамі
3 распасцёртымі рукамі
Мог сустрэць каля парогу
І абняць, мой любы дружа,
Ды я маю, дзякуй Богу,
Сэрца, што кахае дужа.
Ты ў ім, калі ні зойдзеш,
Дом наш даўні, ў сэрцы, знойдзеш.

І праўда, малады паэце: яшчэ ў нашых сэрцах знойдзем сябе. Ад берагоў Днястра, ад берагоў Віліі, куды параскідала нас доля, мы, поўныя ўспамінаў, сэрцам вяртаемся на пясчаны бераг Нёмана, каб там падумаць і заплакаць і ў сяброўскім абдымку падбадзёрыцца, набраць новых сіл у бясконцай жыццёвай дарозе."

Крыніца:
Уладзіслаў Сыракомля
Вандроўкі па маіх былых ваколіцах
Вільня, 1853
Пераклад Кастуся Цвіркі
Мінск, Мастацкая літаратура, 2002