Радашковічы - фота і помнікі

Гісторыя Радашковічаў

Былы горад, а сёння гарадскі пасёлак Радашковічы, размешчаны на ўскраіне Мінскага ўзвышша пры зліцці рэчак Вязынка і Гуйка з Рыбчанкай, за 32 км на паўднёвы ўсход ад Маладзечна, на аўтамабільнай дарозе Мінск—Маладзечна, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Радашковічы на лініі Мінск—Маладзечна. Тэрыторыя заселена з даўніх часоў. На мысе паміж Вязынкай і Гуйкай знаходзіцца гарадзішча Шведская Гара (5—8 стагоддзі). Упершыню ўзгадваюцца ў пісьмовых крыніцах пад 1447 г., калі намеснік смаленскі і кашталян віленскі Пётра Сенка Гедыголдавіч (+1451) і ягоная жонка Багуміла фундавалі тут першы драўляны касцёл пад тытулам Найсвяцейшай Тройцы.

З 1499 г. уласнасць кн. В.М. Вярэйскага, Гаштольдаў, Боны Сфорца, Глябовічаў, Агінскіх, Радзівілаў. З 1539 г. да сярэдзіны 19 ст. штогод праводзіліся кірмашы. У 1549 г. 130 двароў, 18 корчмаў, майстэрні.

Паводле інвентара 1549 г. Радашковічы мелі драўляны замак, пабудаваны на насыпным узгорку. Яго абкружалі ставы, зробленыя на Гуйцы і Вязынцы. Уздоўж замка цягнуўся напоўнены вадою роў, цераз які быў перакінуты пад'ёмны мост. Каля моста знаходзілася галоўная трох'ярусная вежа. У першым ярусе была брама, на другім — жылыя пакоі, трэці прыстасаваны для абароны. Астатнія 3 вежы, апрача памяшканняў для абароны, мелі каморы і капліцы. Яшчэ адна чатырох'ярусная вежа размяшчалася асобна, на падворку.

З 15 ст. праз Радашковічы праходзіў гандлёвы шлях Менск—Вільня. У 1569 г. горад атрымаў магдэбургскае права, меў герб, уваходзіў у Менскі павет Вялікага Княства Літоўскага. Жыхары ў канцы 16 — пачатку 17 ст, займаліся рамёствамі, працавала некалькі васкабойняў. Важным прадметам гандлю было збожжа. На 96 дамоў 63 заезныя двары і карчмы.

Вясной 1708 г. у Радашковічах адбыліся перагаворы паміж шведскім каралём Карлам XII і каралём Рэчы Паспалітай Станіславам Аўгустам (Ляшчынскім). у 1792 г. пацверджаны герб (на срэбным полі паясная выява св. Стэфана, пабітага камянямі). Да другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 г.) уваходзілі ў склад Менскага ваяводства, потым у Менскую (да 1842 г.) і Віленскую губерні. У 1861 г. насельніцтва горада 1223 чал., дамоў — 222. У часы паўстання 1830—1831 гг. Радашковічы былі ўзяты паўстанцамі. У 1863—64 гг. тут дзейнічалі паўстанцкія атрады Ю. Бакшанскага і В. Козела-Паклеўскага.

З 19 ст. вядомы як цэнтр ганчарнай вытворчасці. У 1897 г. 2615 жыхароў (з іх 44,4 % пісьменных). Працавалі гарадское і рэальнае вучылішчы. Радашковічы ў гэты час лічацца заштатным горадам Вілейскага павета. У 1913 г. тэатральны гурток паставіў «Паўлінку» Я. Купалы (жыў у Радашковічах у 1903 г.).

З лютага па снежань 1918 г. — акупаваны нямецкімі войскамі. З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. У 1919—20 гг. акупаваны польскімі войскамі. З 1921 г. па 1939 г. у складзе Віленскага ваяводства Польшчы. У ліпені 1921 г. тут у ліку першых створана арганізацыя Таварыства беларускай школы. У 1922—28 гг. працавала Радашковіцкая беларуская гімназія імя Ф.Скарыны. У 1920-я гады з Радашковічамі звязана дзейнасць Б.А. Тарашкевіча, С.А. Рак-Міхайлоўскага, Ф.I. Стацкевіча, Я.Е. Гаўрыліка, А.М. Уласава і іншых дзеячаў нацыянальнага руху ў Заходняй Беларусі. Некаторы час існавала мастацкая студыя Язэпа Драздовіча. У 1928 г. адкрыта прыватная беларуская школа.

Пасля аб'яднання Заходняй Беларусі з БССР Радашковічы з снежня 1939 г. у Вілейскай вобласці, з 15.1.1940 г. — гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З чэрвеня 1941 г. па ліпень 1944 г. захоплены нямецка-фашысцкімі войскамі. У 2-ю сусветную вайну ў Радашковічах і раёне загублена 6433 чал.

Пасёлак мае акрэсленую лінейную планіровачную структуру. Забудова выцягнута з поўначы на поўдзень уздоўж галоўнай магістралі — вул. Савецкай. Тэрыторыя падзелена на 3 часткі поймамі рэк Вязынка, Гуйка, Рыбчанка. Іх рэчышчы ўключаны ў Вілейска-Мінскую водную сістэму. Дзякуючы прыродна-геаграфічным умовам — маляўнічаму рэльефу, багаццю вады, размяшчэнню ў прыгараднай зоне Мінска, Радашковічы сталі апорным пунктам па абслугоўванню зон адпачынку «Вязынка», «Удра» і «Рыбчанка».

Цэнтр гістарычна сфараваны ў паўночна-заходняй частцы пасёлка. На вул. Савецкай знаходзяцца асноўныя аб'екты культурна-бытавога прызначэння, на пл. Гастэлы размешчаны адміністрацыйныя будынкі, сквер. Маляўнічая правабярэжная частка пасёлка раскінулася на ўзгорыстым рэльефе і звязана з далінай р. Гуйка. На месцы, дзе стаяў замак, цяпер размешчаны бальнічны комплекс. На яго тэрыторыі захаваўся драўляны дом з мансардай, дзе ў 1923—31 гг. жыў і працаваў беларускі грамадскі дзеяч, філолаг, заснавальнік Таварыства беларускай школы, старшыня Беларускай сялянска-работніцкай грамады Б.А. Тарашкевіч (арыштаваны 6 траўня 1937 г. органамі НКУС, расстраляны ў лістападзе 1937 г. ў Курапатах.). Пасёлак развіваецца ў паўднёва-ўсходнім напрамку.

Помнікі: Я.Купалу, Ядзвігіну Ш., М.Ф.Гастэлу і ягонаму экіпажу (загінуў у 1941 г.), землякам, што загінулі ў 2-ю сусветную вайну, магіла ўдзельніка паўстання 1863—64 гг. З.Б. Чаховіча. Помнікі археалогіі: гарадзішча і курганны могільнік жалезнага веку. Помнікі архітэктуры: касцёл сярэдзіны 19 ст., царква пач. 20 ст.

У пасёлку сярэдняя, музычная, дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, 3 дашкольныя ўстановы, Дом культуры, Дом дзіцячай творчасці, 2 бібліятэкі, кінатэатр, бальніца, паліклініка, аддзяленне сувязі.

У раёне Радашковіч некалькі зон адпачынку: «Вязынка» на поўдні, «Рыбчанка» і «Удра» на поўначы. На перасячэнні р. Удры з каналам Вілейска-Мінскай воднай сістэмы створана вадасховішча Удра, парк.

Крыніца:
У. В. Аліксейчык, В. Б. Караткевіч
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1986
А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў.
Мінск, 1998