Рукшэніцы

Некаторыя дасьледнікі, не падаючы крыніцаў, выказваюць меркаваньне, што Рукшэніцы раней зваліся Глыбачкай. Аднак гэта сёньня Рукшэніцы зьяўляюцца паўднёвай часткаю Глыбачкі, але так было не заўсёды. Яшчэ на даваеннай мапе адлегласьць між вёскамі была большай за кілямэтар.

Мапа навакольля з 1936 году

Ужо полацкая рэвізія 1552 г., першы грунтоўны дакумэнт, дзе апісваюцца паселішчы ваяводзтва, некалькі разоў у розных варыяцыях згадвае Рукшэніцы, а таксама суседнія вёскі Васілевічы (3 км на захад), Беразова (5 км на поўдзень):
“Тыя Эпімахі (Фрыдрых, Ян, Васілей) маюць дварэц айчызны на Обалі. К таму дварцу людзей 4 дымы ... . К таму ж двару сяло Рукшывічы дымоў 6. Тыя людзі ім з усякага збожжа даюць чацьвёртую долю ды мост на рацэ Цётчы дзяльніцу сваю мосьцяць ...
... Мацьвей Томкавіч Гетоўт мае іменьне айчызнае і дзедзізнае двор Беразова. К таму ж двару сяло Рукшына людзі вольныя дымоў 13, ... Літыбоца ... Васілевічы. Тыя ж людзі яго мост па дарогам на рацэ Вуле і на Суі мосьцяць па дзяльніцам сваім. ...
... Піліп Федаравіч Шышка мае іменьне па жане сваёй на зямлі Рукшыніцкай двор з пашняю. К таму двару людзей вольных 4 чалавекі, ... К таму ж двару мае борці 2, язы на рацэ, каторая зь Цётчы возера ідзе.”

Выгляд Рукшэніцкага возера ад вёскіФота © Міхась Баўтовіч

Возера ж, пры якім стаіць вёска завецца Рукшэніцкім. З прычыны большае трываласьці гідронімаў за тапонімы, меркаваньне аб позьнім набыцьці назвы Рукшэніцы яшчэ болей губляе вагі. Навакольныя мясьціны стракацяць балцкімі гідронімамі. Ды і сама назву вёскі можна вывесьці ад балцкага імя Рукша. Як відаць з рэвізіі адным з уладальнікаў у 1552 годзе зьяўляўся Мацей Гетоўт. Пэўна гэты Гетоўт быў дзедам знакамітага ротмістра і старасты дзісьненскага Баркулаба Корсака, пра што сьведчыць згадка ў Баркулабаўскім летапісе: “Того ж року (1578) на святой неделі y во второк o полудні матка пана Баркулабова y Баркулабове переставілася, пані Маря Кгітовтовна, городнічая полоцкая, a поховано албо погребено тело ее мілості y Могілеве Святаго Спаса y прітворе.” Падаецца, што навакольле - адзін з найпазьней асыміляваных балцкіх анклаваў.

Касцёл Апекі Маці Божай ў Рукшэніцах. Фота пач. ХХст.

Пасьля Ліфляндзкае вайны (1582 г.) зямля, на якой стаіць Глыбачка трапіла да полацкіх езуітаў. У ХVII ст. езуітам дасталіся й Рукшэніцы. Вопіс паезуіцкіх маёнткаў "Lustrator Połocki Dobr Ex-Iezuickich...", складзены ў пачатку 1774 году рэвізорам Гіляром Абрампальскім, паведамляе, што “пан Раман Крук паказаў дамову ад 11 студзеня 1632 году, зацьвержаную ў Полацкім земскім судзе 15 чысла таго самага году і месяцу, Базыля і ягонае сужонкі Рэвутаў на перадачу ў заклад Вазгіловічу паловы Рукшэніцаў з сям’ю падданымі і ўсёй маёмасьцю за 800 літоўскіх грошаў. А ад правапераемнікаў гэтых утрымальнікаў закладу, полацкіх езуітаў, ён паказаў другі дакумэнт, дадзены ксяндзом Станіславам Чарневічам, рэктарам Полацкага калегіюму, аб атрыманьні сумы закладу і аб перадачы яму 11 кастрычніка 1773 году былых раней ў закладзе Рукшэніц. У гэтым дакумэнце апісаная мяжа вёсак Рукшэніцаў і Глыбачкі, што належала калегіюму. Мяжа праходзіць па ручаю, што ўцякае ў Рукшэніцкае возера. ... Пан Шышка, сын браслаўскага стольніка, аспрэчваў ягоныя правы і паказаў дакумэнт ад 7 ліпеня 1647 г., паводле якога Рукшэніцы, аддадзеныя Луцэ Рэвуту ўдавой Базыля Аленай, у другім шлюбе Паплонскай, перайшлі ва ўласнасьць Вазгіловіча. Ён таксама паказаў другі дакумэнт ад 8 сьнежня 1680 г., зарэгістраваны тамсама 10 студзеня 1681 г., у якім Ян Рэвут, сын Лукі, пацьвердзіў правы Рамана Шышкі, пісара гродскага Полацкага ваяводзтва.” Як відаць з дакумэнту мяжой між вёскамі лічыўся ручай, што з поўначы ўцякае ў возера. Езуіцкая місія працавала тут з 1630 году.

Агульны выгляд касцёла. Фота пач. ХХст.

Першыя згадкі пра рукшэніцкі касьцёл паходзяць з ХVII ст., калі ён паўстаў з фундацыі рэктара Полацкага езуіцкага калеюму (1683-88) Міхала Буйноўскага. З вопісу Віленскай дыяцэзіі 1744 году вынікае, што рукшэніцкія каталікі належалі да Полацкае парафіі Полацкага дэканату. У рэестры харугвы Полацкай парафіі ад 30 верасьня 1765 году згадваецца даволі значная частка шляхты з Рукшэніцаў (Антон і Ігнат Падзьвінскія; Антон Сакалоўскі; Караль Клюковіч; Станіслаў Сьпірыдовіч; Антон Падарэўскі; Юры Аляшкевіч; Ігнат Буйніцкі), што сьведчыць пра значную колькасьць дробных шляхецкіх уладаньняў.

Пасьля далучэньня да Расейскай імпэрыі навакольнае насельніцтва не абмінулі рэпрэсіі. У сярэдзіне ХІХ ст. з 578 рукшэніцкіх каталікоў 28 на зварот да ўладаў праваслаўных духоўных былі прымусова далучаныя да праваслаўнае царквы (пэўна з былых уніятаў). Мясцовае насельніцтва, як вынікае з афіцыйных дакумэнтаў, спрыяльна паставілася да паўстаньня 1863 году. З Рукшэніцамі павязаныя лёсам вядомыя літаратары і ўдзельнікі паўстаньня Каліноўскага Вінцэнт Рэвут і Фэлікс Тапчэўскі. Парафіяльны касьцёл у Рукшэніцах працягваў функцыянаваць і пасьля паўстаньня. У 1904 годзе служыў тут кс. Францішак Піняровіч (спачыў у Варшаве 8 чэрвеня 1917 г.), а ў 1928 годзе - пэўна апошні сьвятар, пераведзены з Янатруды (каля Глушаніна), Вітальд Пашкевіч.

Надмагільны помнік Фэліксу Тапчэўскаму ў РукшэніцахФота © Міхась Баўтовіч

Землі вёскі ад ХVII ст. заставаліся падзеленымі, бо ў 1904 годзе адна частка належала Якаўлянскаму вясковаму таварыству Тураўлянскага праваслаўнага прыходу, а другая - Рукшэніцкаму вясковаму таварыству Турычынскага праваслаўнага прыходу. Апрача таго згадваюцца Глыбокія-Рукшэніцы, зямля якіх належала Рукшэніцкаму вясковаму таварыству Тураўлянскага праваслаўнага прыходу, і засьценак Рукшэніцы, што належаў праваслаўнаму селяніну Г.Аўтухову. У пасьляваеным часе Рукшэніцы былі аб’яднаныя з Глыбачкай.

Міхась Баўтовіч