Відзы - фота і помнікі

Гісторыя Відзаў

Відзы - мястэчка (гарадскі пасёлак) у Браслаўскім раёне. За 41 км ад Браслава, на аўтадарозе Паставы — Дзвінск (Даўгаўпілс). 2184 жыхароў (1990 г.).

Вядомы з сярэдзіны 15 ст. вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч (1432—1440) аддаў землі паміж рэкамі Дзісна і Дрысвята, якія зваліся Ловішчам, братам Доўгірду, Даўкшу і Нарушу. Нарушэвічы заснавалі мястэчка Відзы. Частка мястэчка і навакольных зямель належала віленскім біскупам. У розныя часы тут мелі ўладанні і пабудовы бернардзінцы, канонікі-рэгулярныя, канонікі-лютэранскія, дамініканцы. Першы касцёл пабудаваны ў 1481, пры ім існаваў шпіталь. Дзейнічалі таксама праваслаўная, стараверская, магаметанская, іудзейская і пратэстанцкая абшчыны. Частка Відзаў належала свецкім асобам. 3 16 ст. ў складзе Браслаўскага павета Віленскага ваяводства. У 1554 г. відзскія землі набыты віленскім ваяводам А. Гаштольдам, у 1629 г. Відзы сталі ўладаннем Пацаў. Гетман польны ваявода віленскі М. К. Пац адпісаў свае відзскія ўладанні канонікам-рэгулярным з мэтай завяршэння будаўніцтва касцёла св. Пятра і Паўла ў Вільні. У пачатку 18 ст. езуіты адкрылі ў Відзах касцёл, рэзідэнцыю, школу. У інвентары за 1731 г. апісана частка Відзаў, што належала біскупу Я. Зяновічу, названы вуліцы Рыначная, Дворная, Казіная, Віленская, адзначаны рамеснікі краўцы, цесляры, шаўцы, каваль, кушнер, шынкары. Паводле люстрацыі 1794 г., у Відзах 182 дамы, 1270 жыхароў, 50 дамоў належала Ваўжэцкім, якія таксама валодалі значнымі землямі вакол мястэчка. Найбольш вядомы прадстаўнік гэтага роду — Тамаш Ваўжэцкі, паплечнік Тадэвуша Касцюшкі, яго пераемнік на пасадзе галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі паўстання 1794 г., які на ўласныя сродкі ўзброіў у Відзах атрад з 300 паўстанцаў. У 1793 г. сойм ухваліў перанос з Браслава ў Відзы месца сеймікавання, судовых устаноў, архіва. Пасля пажару 1794 г. у Браславе Відзы — цэнтр Браслаўскага павета.

3 1795 г. у складзе Расеі. Напярэдадні грамадзянскай вайны 1812 г. у Відзах размяшчаўся 30-тысячны расейскі корпус пад камандаваннем вялікага князя Канстанціна Паўлавіча. 21—22 ліпеня тут месціліся галоўная кватэра Аляксандра 1 і стаўка камандуючага 1-й арміі Барклая дэ Толі. 25—30 ліпеня ў Відзах была галоўная кватэра I. Мюрата. 28 лістапада ў Відзах адбыўся бой паміж адступаючымі французамі і расейскім атрадам. Згарэла 116 дамоў мяшчан. У 1825 г. у Відзах 822 жыхароў, 498 дамоў, павятовая школа, 2 шынкі, лазня. Будучы студэнтам Віленскага універсітэта, у Відзах да свайго дзядзькі Маеўскага прыязджаў А. Міцкевіч. У пачатку 1820-х гадоў тут жыў расейскі рэвалюцыянер-дзекабрыст А. Поджыа. Пасля пажару 24.8.1835 г. цэнтр павета з Відзаў перанесены ў Езяросы (пазней Новааляксандраўск). 3 1843 г. Відзы — заштатны горад Ковенскай губерні, цэнтр воласці. Размяшчэнне на паштовым тракце Дзвінск — Вільня спрыяла хуткай адбудове горада. У 1860 г. у Відзах 3498 жыхароў, 248 дамоў; касцёл, капліца, сінагога, 5 яўрэйскіх малітоўных дамоў, мячэць, гарадзкая дума, мужчынскае і жаночае народныя вучылішчы, паштовая станцыя, аптэка. Тры разы на год праводзіліся кірмашы, найбольш вядомыя конскія і гусіныя (у год прадавалася да 100 тыс. гусей). У канцы 19 ст. ў горадзе вуліца Рыначная, 2 плошчы (Конскі і Салявы рынкі). У 1893 г. у Відзах 5800 жыхароў. У 1-ю сусветную вайну акупаваны войскамі кайзераўскай Германіі, у час баявых дзеянняў амаль поўнасцю разбураны. У жніўні 1919 г. акупаваны войскамі Польшчы, у ліпені 1920 г. - Чырвонай Арміяй. Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 г. Відзы адышлі да Польшчы, заштатны горад Браслаўскага павета Віленскага ваяводства. 3 1939 г. у складзе БССР, з 15.1.1940 г. гарадзкі пасёлак, раённы цэнтр Вілейскай вобласці. 27.6.1941 г. акупаваны ням.-фаш. захопнікамі, якія загубілі ў Відзах і раёне 4154 чал. Вызвалены 8.7.1944 г. 3 1944 г. раённы цэнтр Полацкай, з 1954 г. Маладзечанскай абласцей. 3 1960 г. гарадзкі пасёлак у Браслаўскім раёне Віцебскай вобласці. У 1969 г. — 2,6 тыс. жыхароў.

Побач з Відзамі вёска Відзы-Лаўчынскія, існавала таксама некалькі прадмесцяў, гісторыя якіх цесна звязана з гісторыяй мястэчка. Захаваліся сядзіба і парк канца 18 — пач. 19 ст. Відзы-Альбрэхтаўскія (пазней в. Рэгуляры, зараз не існуе) лічыліся дзяржаўным дваром, пасля — уладанне канонікаў-рэгулярных. Відзскі двор (сучасная в. Падварынка) — уладанне віленскіх біскупаў, належалі таксама выхадцам з Грэцыі Пізані, сярод якіх былі ўдзельнікі паўстання 1863 г.

У Відзах магіла Т. Ваўжэцкага з памятнай плітой, Троіцкі касцёл, стараверская царква (абодва пач. 20 ст.), брацкія магілы савецкіх воінаў і партызан. У наваколлі захаваліся жалезабетонныя ўмацаванні 1-й сусв. вайны.

Крыніца:
К.С. Шыдлоўскі
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1994