Гарадзішча - фота і помнікі

Гісторыя Гарадзішча

Мястэчка Гарадзішча, сёння афіцыйна гарадскі пасёлак, цэнтр пасялковага Савета. Знаходзіцца на р. Сэрвач (прыток Нёмана), за 25 км на Поўнач ад г. Баранавічы, на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Навагрудак.

Па пісьмовых крыніцах вядомы з 1413 г. як маёнтак Гарадзішча ў складзе Вялікага княства Літоўскага. Да 1492 г. двор, асабістая ўласнасць вялікага князя Казіміра, які падараваў яго князю Сямёну Бельскаму. Да 1506 г. асабістая ўласнасць вялікага князя Аляксандра, які падараваў сваёй жонцы Алене Іванаўне, у 1506 г. згадваецца ў сувязі з наездам крымскіх татар на землі Вялікага княства Літоўскага, у 1567 г. маёнтак, уласнасць Соф'і Хадкевіч, якая выстаўляла з усіх сваіх маёнткаў, у т.л. Гарадзішча, 73 коннікаў, пасля - ўласнасць шляхціца Міколы Бейнаровіча, які выстаўляў з гэтага маёнтка 1 конніка, у 1571 г. уласнасць Юрыя Хадкевіча. Потым ён належаў Неміровічам, Керлам, Пацам. У 1640 Каменскія фундавалі тут касцёл. У канцы 17 ст. Гарадзішча — уласнасць Зяновіча. У 1752 г. Гарадзішча атрымала дазвол на правядзенне 2 кірмашоў у год. Побач з мястэчкам меўся княжацкі палац з вялікім садам і паркам. У XVIII ст. пабудаваны касцёл з цэглы, у 1764 г. — драўляная царква.

У выніку 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Гарадзішча ўвайшло ў склад Расейскай імперыі, мястэчка, з 1795 г. - цэнтр воласці Навагрудскага павета. У 1798 у мястэчку ўніяцкая царква, касцёл. Да 1831 мятэчка належала графу Людвіку Пацу. Пасля паўстання 1831 г. мястэчка канфіскавана ў Пацаў і перададзена ў казну. З 1833 уласнасць Бухавецкіх. У 1866 г. касцёл пераўтвораны ў праваслаўную царкву. У 1886 г. 60 двароў, 504 жыхары, 2 праваслаўныя царквы, народнае вучылішча (адкрыта ў 1863 г.), капліца, сінагога, 4 габрэйскія малітоўныя дамы, багадзельня, конная паштовая станцыя, цагельны і піваварны заводы, валасное праўленне, некалькі лавак, на год было 2 кірмашы, працаваў 1 урач.

У пачатку XX ст. 240 двароў і 2900 жыхароў, працавала пошта з тэлеграфам, народнае вучылішча (у 1901 г. 96 вучняў, з іх 9 дзяўчынак), аптэка, валасное праўленне, 2 праваслаўныя царквы, сінагога, 5 габрэйскіх малітоўных дамоў, багадзельня, цагельны завод, больш за 10 лавак, на год 2 кірмашы, конная паштовая станцыя. Побач з мястэчкам знаходзіліся 2 маёнткі з назвай Гарадзішча, у іх разам было 3 двары, 7 жыхароў. Гарадзішча рузбурана ў 1-ю сусветную вайну. З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. 3 1921 у складзе Польшчы, мястэчка Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства. У сярэдзіне 1930-х гадоў каля 4 тыс. жыхароў, гмінная ўправа, школа, аптэка. У 1937 г. у мястэчку адбылася буйная забастоўка рабочых фанернага завода. У ёй удзельнічала каля 600 чалавек. Яны патрабавалі павелічэння зарплаты, паляпшэння ўмоў працы і быту, прыёму зноў на работу звольненых рабочых. Патрабаванні рабочых былі часткова задаволены. З 15.1.1940 г. становіцца гарадскім пасёлкам. З 24.6.1941 да 8.7.1944 акупавана ням.-фаш. захопнікамі. На тэрыторыі пасёлка ў 2-ю сусветную вайну было знішчана каля 4 тысяч грамадзян габрэйскай нацыянальнасці. З 1.1.1940 г. да 25.12.1962 г. - цэнтр раёна.

У 1969 г. — 4,6 тысячы жыхароў. На 1.1.1998 г. — 2630 жыхароў. На тэрыторыі пасёлка працуюць дарожнае ўпраўленне, маслазавод, хлебапякарня, сталярны цэх, электрападстанцыя, аддзяленне сувязі, Дом быту, лясніцтва, аўтастанцыя, бальніца, аптэка, ветлячэбніца, сярэдняя школа, школа-інтэрнат, амбулаторыя, аддзяленне ашчаднага банка, Дом культуры, музычная і дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, сад, яслі, 3 бібліятэкі, помнікі на брацкай магіле 262 савецкіх вайскоўцаў і партызан. Захаваліся археалагічны помнік-гарадзішча, царква і касцёл XVIII ст. Ёсць парк. Адна з вуліц пасёлка носіць імя Андрэя Рымшы, беларускага паэта другой паловы XVI ст. На ўшанаванне яго памяці ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Крыніца:
Г.І. Дулеба
Памяць. Баранавічы. Баранавіцкі раён
Мінск, Белта, 2000