Слуцк | Будынак былой мужчынскай гімназіі

ЗДАНИЕ БЫВШЕЙ МУЖСКОЙ ГИМНАЗИИ

В мае 1617 года князем Янушем Радзивиллом в городе Слуцке было заложено кальвинское училище. “Месца для школы было выбрана зручнае i маляўнічае (цяпер гэта вуліца Камсамольская, 7). У той час побач са школай размяшчаўся княжацкі парк (сучасная тэрыторыя гарадской кацельні). Над рэчкай быў пасаджаны сад, а ў ім пабудаваны дом для настаўнікаў. Ад дзён заснавання школы, акрамя месца ды двух дубоў-волатаў, нічога не захавалася, бо першыя школьныя памяшканні былі драўлянымі. Дубы ж, якія былі пасаджаны ў той час ці крыху пазней, i сёння растуць на тэрыторыі школы. Іх захавалі i пры будаўніцтве новага будынка ў 1980 годзе.

Ёсць падставы меркаваць, што заняткі пачаліся з восені 1617 года, хоць новы будынак школы i не быў яшчэ ўзведзены. У адным дакуменце, напісаным у 1623 годзе, сустракаем запіс: «Школка: два пакоі, печ i вокны патрабуюць паправы (рамонту), гэтак жа i дах спарахнелы». Таму можна сцвярджаць, што школа спачатку працавала ў нейкім старым будынку i што воля князя аб будаўніцтве школы не была выканана i праз шэсць гадоў пасля выдачы iм граматы. Калі быў пабудаваны першы новы будынак школы, мы дакладна не ведаем. Але вядома, што ён быў драўляны i прыгожы.

... Па выніках работы Слуцкага кальвінісцкага вучылішча за 1617-1630 гады можна меркаваць, што яно адразу пачало працаваць на высокім узроўні. Так, праз 7-8 гадоў пасля пачатку заняткаў вучні ужо маглі пісаць на лацінскай мове неблагія вершы. Гэта яркае сведчанне таго, што выкладчыкі нядрэнна рыхтавалі свaix выхаванцаў. У 1625 годзе ў Любчы Слуцкае вучылішча выдала на лацінскай мове зборнік вершаў.

...Дзве крыніцы фінансавання i двайное падпарадкаванне школы прывялі да таго, што з 1628 года тут дзейнічалі два статуты. З аднаго боку быў статут евангелічных вучылішчаў, выконваць які патрабаваў сінод, i з другога — статут Слуцкай школы, выдадзены на лацінскай мове ў Любчы ў 1628 годзе. Сінодскі статут меў амаль манастырскі характар. Статут, выдадзены ў Любчы, вызначаўся свецкай накіраванасцю.

Якім жа з ix кіраваліся рэктар i настаўнікі? Думаецца, i адным, i другім. Зразумела, евангелічны статут стаяў (афіцыйна) на першым месцы, бо быў зацверджаны сінодам i ўхвалены князем. Але ж князем быў ухвалены i статут Слуцкай школы; i хоць ён не быў зацверджаны, аднак яго выдалі друкарскім спосабам. Два статуты, безумоўна, выпрацавалі i рэгламентавалі жыццё школы, парадкі i сістэму навучання, якія i далі падставы называць гімназію «Слуцкімі Афінамі», «узорнай Слуцкай гімназіяй».

Евангелічны статут вызначаў кожны крок выхаванцаў згодна з тымі мэтамі, дзеля якіх было ўтворана вучылішча. Той, хто канчаў навучанне, павінны быў стаць прапаведнікам кальвінісцкага веравучэння, а некаторыя (пазней, калі была ўтворана гімназія) накіроўваліся ва ўніверсітэты. Рэктар гэтай навучальнай установы i выкладчыкі абавязаны былі весці набожнае жыццё, каб падаваць «добры прыклад» вучням. Яны не павінны былі патураць iм, але ў той жа час i не абыходзіцца сурова i жорстка. Выкладчыкам забаранялася пакідаць сцены школы да таго часу, пакуль у ей заставаўся хоць бы адзін вучань. Кожную суботу настаўнікі i рэктар праглядалі ў вучняў дзённікі, сачылі, каб усё належнае там было запісана. У час канікулаў настаўнікі працавалі са слабымі вучнямі па дзве гадзіны ў дзень. Выкладчыкі коратка перадавалі cваім выхаванцам сутнасць таго, што трэба было вывучыць, а апошнія запісвалі заданні ў асобныя сшыткі. Настаўнікі імкнуліся не перагружаць выхаванцаў, не даваць iм многа матэрыялаў для завучвання.

Аднак станоўчыя бакі педагагічнай дзейнасці былі магчымы не столькі з-за патрабаванняў статута, колькі ў выніку імкнення выкладчыцкага калектыву ажыццяўляць свае прагрэсіўныя намеры ў працэсе навучання i выхавання.

Настаўнік гімназіі за якую-небудзь правіннасць спачатку абкладваўся грашовым штрафам, а затым яму выносілася вымова ад імя абшчыны. Ролю назіральшкаў i выхавальнікаў выконвалі вучні старэйшых класаў. Гэты парадак захоўваўся да XIX стагоддзя.

ПЕРАЎТВАРЭННЕ ВУЧЫЛІШЧА Ў ГІМНАЗІЮ

У 1620 годзе Януш VI Радзівіл завяшчаў свайму брату Хрыстафору адкрыць у Слуцку гімназію (на аснове вучылішча). Хрыстафор Радзівіл выканаў яго волю. Спецыяльнай граматай ён абвясціў у 1630 годзе аб адкрыцці у Слуцку грамадскай гімназіі.

У XVII —XVIII ст. курс навучання ў гімназіі быў то 10, то 8, то 6 гадоў. Вучні размяркоўваліся па трох класах (у некаторыя перыяды існавалі IV i V класы): III (малодшы клас), II i I (самы старэйшы). У кожным класе тэрмін навучання быуў разлічаны на два гады. Спосаб навучання быў класны, а не прадметны. На кожны клас прыходзшася па аднаму настаўніку.

У той час у Слуцкай гімназіі выкладаліся наступныя прадметы: Закон Божы, мовы (польская, лацінская, грэчаская, нямецкая), этыка, рыторыка, гісторыя, заканадаўства i матэматыка. Для тых, хто рыхтаваўся да прапаведніцкай дзейнасці, чыталася яшчэ старажытнаяўрэйская мова. Выкладанне вялося на польскай мове, але ў старэйшых класах прывучалі свае думкі выказваць па лацінску. Уpoкi праводзіліся кожны дзень, за выключэннем нядзелі i свят, з 9 да 11 гадзін раніцы i з адной да 3-4 гадзін дня... Кожнае паўгоддзе праводзіліся публічныя экзамены, на якіх прысутнічалі прадстаунікі вышэйшых у лад, мясцовага грамадства i бацькі вучняў. (Заўважым: так было i ў школе Коменскага.) ...Пасля экзамену ганаровыя асобы, што прысутнічалі на iм, заносілі свае прозвішчы у спецыяльны альбом. Ён вёўся ў Слуцкай гімназіі на працягу 142 га¬доў i фактычна з'яўляўся яго рукапіснай гісторыяй: сюды запісвалі ўсе важныя падзеі з жыцця гэтай навучальнай установы, асоб, якія працавалі тут у якасці рэктараў i выкладчыкаў, а таксама тых, хто скончыў школу.

У пачатку навучальнага года праводзіліся уступныя іспыты, у выніку якіх гімназія штогод папаўнялася новымі вучнямі (ад 10 да 25, бывала i менш). Той, хто канчаў курс гімназіі, меў даволі грунтоўныя для свайго часу веды. Паступова Слуцкая гімназія заваявала сабе славу далека за межамі Беларусі. Педагогі лічылі за гонар узначальваць яе.

КАЛЬВІНІСЦКАЯ НАВУЧАЛЬНАЯ ЎСТАНОВА УЎ 1775-1826 ГАДАХ

Пасля першага раздзелу Рэчы Паспалітай польскі ўрад увёў шэраг рэформ. Была створана спецыяльная адукацыйная камісія з найбольш адукаваных людзей тагачаснай Польшчы.

Кальвінісцкія вучылішчы i гімназіі ад нагляду кaмicii ўхіліліся, але дух часу зpaбiў сваю справу: літоўскі сінод, якому падпарадкоўвалася Слуцкая гімназія i які яе часткова фінансаваў, стварыў сваю Адукацыйную кпмісію. У яе склад увайшлі тры свецкія i тры духоўныя асобы.

Для кірауніцтва сінод выдаў камісіі інструкцыю. Згодна з гэтай інструкцыяй, у гімназіі заставаліся тры класы, але раілася змяніць парадак выкладання прадметаў. У першым i другім класах павінны былі папераменна працаваць два настаўнікі ў залежнасці ад таго, хто з ix будзе адчуваць больш здольным да выкладання тых ці іншых навук. Такім чынам, камісія вырашыла ліквідаваць «пакласны» метад выкладання, калі адзін выкладчык вёў у класе ўсе прадметы. Гэта павінна было палепшыць якасць вучнёўскіх ведаў.

Кожны дзень на ўpoкi адводзілася па шэсць гадзін: тры раніцай i тры пасля абеду. Мнопя рэлігйныя святы ў гімназіі не адзначаліся. У гэтыя дні павінны былі праводзіцца заняткі. Кола навук, якія вывучаліся ў гімназпіі, пашыралася... Было уведзена чыстапісанне i начаткі геаграфіі, геаметрыя, трыганаметрыя i начаткі фізікі.

...Рэформа гімназіі, распачатая у 1775 годзе, завяршылася к 1778 году. З гэтага часу кальвіністская гімназія пачала называцца публічным евангелічным вучылішчам. Закончанай сярэдняй адукацыі з 1778 года яно не давала. У той перыяд пры Берлінскім, Лейдэнскім i іншых універсітэтах былі адкрыты акадэмічныя гімназіі. Выпускнікі Слуцкага i іншых евангелічных вучылішчаў спачатку займаліся ў акадэмічных гімназіях, а потым ва універсітэтах.
У канцы XVIII стагоддзя адбылася важная гістарычная падзея ў жыцці Слуцка: у 1793 годзе па другому падзелу Рэчы Паспалітай ён быў далучаны да Pacii. У той час у горадзе існавалі дзве навучальныя установы: кальвнісцкае i каталіцкае павятовае вучылішчы.

У 1802 годзе ў Pacii было ўтворана міністэрства асветы. У гэтым жа годзе ўпершыню ў курс Слуцкага вучылішча ўключылі рускую мову (па дзве гадзіны на тыдзень у кожным класе). З 1803 года вучылішча пачало падпарадкоўвацца Віленскаму ўніверсітэту.

...З 1809 года Слуцкая евангелічная навучальная ўстанова стала называцца «публічным павятовым вучылішчам». Сярод вучняў наглядаецца змяншэнне колькасці асоб кальвінісцкага веравызнання. У гэты перыяд вучылішча фінансаівалася з дзвюх крыніц: з фондаў сінода i міністэрства асветы. Такім чынам, вучылішча, якое да 1809 года было прыватнай навучальнай установай, паступова пачало пераўтварацца ў звычайную ўрадавую навучальную ўстанову. Змена назвы «евангелічнае вучылішча» на «павятовае» змяніла i крыніцы фінансавання. Вучылішча утрымлівалася ў асноўным на сродкі дзяржавы...

ГІМНАЗІЯ Ў 1827-1863 ГАДАХ

У 1824 годзе была закрыта Кейданская (у Літве) кальвінісцкая гімназія. Кальвіністы Беларусі i Ллтвы такім чынам страцілі апошнюю сваю сярэднюю навучальную ўстанову. Віленскі кальвінісцкі сінод i слуцкае дваранства звярнуліся да міністра асветы Pacii з просьбай пераўтварыць Слуцкае павятовае вучылішча з гімнaзію. Па прадстаўленню міністра цар дазволіў гэта зрабіць. Так, амаль праз паўстагоддзя кальвінісцкая навучальная ўстанова зноў стала гімназіяй. Яна ў той час складалася з трох класаў павятовага вучылішча i трох гімназісцкіх класаў.

...У 1829 годзе пачалося будаўніцтва мураванага будынка гімназіі, у якім зараз размяшчаюцца майстэрня i музей слуцкай сярэдняй школы №1. Яно працягвалася да 1840 года, бо не было сродкаў.
Яшчэ ў пачатку XIX стагоддзя Слуцкая кальвінісцкая навучальная ўстанова пачала страчваць свой рэфарматарскі характар. У гэты перыяд на некаторы час у ей узмацняецца польска-каталіцкі ўплыў. Спрадвеку выкладанне тут вялося на польскай мове. У вучылішчы вялікае месца займала вывучэнне рыторыкі i паэзіі, якія фактычна з'яўляліся курсамі польскай мовы i гісторыі польскай літаратуры. Аб модным польскім уплыве ў сценах вучылішча сведчыць i той факт, што выкладчык польскай мовы лічыўся старшым, а рускай — малодшым.

Паступова у сценах гімназіі пачала разгортвацца барацьба паміж прадстаўнікамі польскай i рускай культур. Яна дасягнула свайго кульмінацыйнага пункту ў 1862 —1863 гадах. Прычыны гэтай барацьбы зразумелыя. Пасля далучэння Слуцка i яго aкpyгi да Pacii на «новых землях» руская культура сутыкнулася з польскай. Прыхільнікі польскай культуры лічылі Слуцк сваім горадам. Беларуская мова i культура ў разлік не прымаліся. Узмацненне каталіцкага ўплыву ў кальвінісцкай навучальнай установе тлумачылася i тым, што колькасць кальвіністаў у кpai значна паменшылася, а значыць, стала менш ix дзяцей у вучылішчы. Гэтыя месцы занялі дзеці польскіх магнатаў i апалячанай шляхты. Акрамя таго, узмацненне польскага ўплыву ў гімназіі было своеасаблівай рэакцыяй прыхільнікаў польскай культуры на царскую палітыку русіфікацыі, якую яно праводзіла ў Беларусі.

У 1809-1836 гадах Слуцкая навучальная ўстанова двойчы рэфармавалася: уводзіліся новыя прадметы, упершыню быў прызначаны свецкі дырэктар; паступова школа пачала пераходзіць з польскай на рускую мову выкладання. Прыхільнікі польскай культуры вялі то тайную, то адкрытую барацьбу супраць рэформ. Аб гэтым сведчаць многія факты. Вось адзін з ix: 24 верасня 1833 года вучні-католікі ў час богаслужэння у касцёле ухіляліся ад паўтарэння малітвы, у якой заключалася маленне аб здароўі i мнагалецці «яго імператарскай вялікасці i ўсяго аўгусцейшага дома».

...Вышэйшае начальства прыняло рашэнне рэфармаваць школу. Сутнасць гэтай рэформы заключалася ў тым, каб Слуцкую гімназію яшчэ больш наблізіць да ўрадавых навучальных устаноў.
У справу ўмяшаўся нават сам цар. Miнicтp асветы Увараў падаў тады ў камітэт міністраў спецыяльную запіску аб пераўтварэнні Слуцкай гімназіі. Цар 3 ліпеня 1855 года на гэтай справе наклаў рэзалюцыю: «Слуцкую гімназію па ўладкаванню наблізщь да іншых гімназій у заходніх губернях, прызначыўшы ў яе асобнага свецкага дырэктара з прызначэннем яму 600 рублёў у год i 150 рублёў серабром на кватэру i канцылярскія прыпасы».

...На падставе рашэння цара на гімназію быў распаўсюджаны статут 1828 года, якім кіраваліся ў той час навучальныя ўстановы... Беларуская акруга абавязала выкладчыкаў гімназіі «усе навукі выкладаць на рускай мове i па рускіх кніжках». Пераход на рускую мову адбываўся павольна.

...У перыяд паміж 1835 i 1863 гадамі ў жыцці гімназіі адбываліся i іншыя пераўтварэнні, бо рэформа 1836 года была не поўнай. У гэты перыяд увялі плату за навучанне, якая паступова павялічвалася. Таму лік гімназістаў з простых людзей змяншаўся, а з панскіх — павялічваўся.

...У асяроддзі выкладчыкаў барацьба паміж прыхільнікамі польскай культуры, з аднаго боку, i рускай з другога — знайшла свае адлюстраванне нават у пратаколах пасяджэнняў педагагічнага савета.
27 сакавіка 1862 года педагапчны савет, абмяркоўваючы чарговы праект статута агульнаадукацыйных навучальных устаноў, у першым пункце рашэння выказаў патрабаванне: «увесці ў народныя вучылішчы i настаўніцкія інстытуты Жмудзі i ўласна Літвы навучанне чытанню i Пісьму на польскай i літоўскай мовах, а ў заходніх губернях — на польскай, прадстаўляючы гэта жаданню мясцовых жыхароў». (Пад мясцовымі жыхарамі члены педсавета, што галасавалі, мелі на ўвазе польскіх паноў i апалячаных беларусаў.)

У другім пункце было запісана: «Выратаваўчыя i цудоўныя пастановы новага праекту па мясцовых умовах Остзейскага краю не распаўсюджваюцца на Дэрпцкую акругу. Чаму ж Віленская навучальная акруга... пазбегла такога лёсу?».

Формула «Выратаваўчыя i цудоўныя пастановы новага праекту» — тэта ўсяго толькі дымавая заслона слуцкіх педагогаў, за якой хаваецца ўзмоцненая русіфікатарская палітыка царызму ў Беларусь. Калі эстонцам i мнoгім іншым так званым «інародцам» у нейкай меры дазвалялася пры навучанні дзяцей карыстацца роднай мовай, то беларусы i украінцы былі пазбаўлены такой магчымасці. Парадаксальна, але факт: самыя блізкія па крыві да рускага народа беларусы i украінцы ставіліся царызмам у самыя цяжкія ўмовы. Пазней рэакцыйны міністр асветы Д. А. Талстой у пункце трэцім cвaix правіл «О мерах к образованию населяющих Россию инородцев» беларусаў, украінцаў i некаторыя іншыя народы аднёс да групы «народаў, якія дастаткова абруселі». Дзяцей гэтых народаў Талстой патрабаваў вучыць толькі на рускай мове. Гэты ж міністр-рэакцыянер сфармуляваў тады такую думку: «Канчатковай мэтай адукацыі ўcix іншародцаў, якія жывуць у межах нашай айчыны, бясспрэчна, павінна быць абрусенне ix i зліццё з рускім народам».

У 1902 г. у гімназіі навучалася 250 чалавек. Для вучняў былі зацверджаны стыпендыі: барона Нолькіна — 100 руб., Hacтacci Пратапопавай — 20 руб., стацкага саветніка Пратапопава — 66 руб., Вольгі Багушэўскай — 72 руб., імператара Аляксандра — 20 руб. Вывучаліся наступныя прадметы: руская, лацінская, грэчаская, нямецкая, французская мовы, руская славеснасць, логіка, Закон Божы, матэматыка i касмаграфія, геаметрыя i трыганаметрыя, гісторыя i геаграфія, музыка, спевы, маляванне i чыстапісанне. Яўрэйскія дзеці вывучалі Закон яўрэйскай веры”.

(По данным книги “Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Слуцкага р-на і г. Слуцка. Кн. 1. – Мн.: БЕЛТА, 2000. – С 102-107.”).

В первой декаде 1906 года ученики гимназии выступали в антицарском революционном движении.

Слуцк | Будынак былой мужчынскай гімназіі - Каментарыі

Дадаць паведамленне