Крэва - фота і помнікі

Гісторыя Крэва

Крэва ўпершыню ўзгадваецца ў нямецкіх кроніках XIII ст. як цэнтр паўлегендарных Нальшан. Падобна, што якраз да гэтага перыяду (XII-XIII стст.) належыць і крэўскае гарадзішча, якое і зараз уражвае сваёй 20-мятровай вышынёю і 5-мятровымі землянымі валамі. Знаходзіцца яно на адлегласці 2,5 км на поўнач ад заходняй ускраіны вёскі, каля дарогі на Смаргонь.

Зорны час Крэва

У 1264 г. навагрудскі князь-манах Войшалк заваёўвае Нальшаны і ўключае іх у склад Вялікага княства Літоўскага. На мяжы XIII і XIV стст. у забалочанай нізіне, каля зліцця рачулкі Крэвянкі і безназоўнага ручая, пазней названага Шляхцянкай, паўстаў мураваны Крэўскі замак, першы цалкам мураваны замак у Вялікім княстве Літоўскім. Пэўную ролю, верагодна, у агульным абарончым комплексе адыгрывала і зараз пануючая над мясцовасцю Юрава гара, якая размешчана за некалькі соцен метраў на поўдзень ад замка.

У Крэве правёў князь Альгерд гады падрыхтоўкі ўступлення на трон Вялікага княства (1338-1345). I менавіта сюды для заключэння саюзу з мэтай падзелу ўлады ў ВКЛ, з Вільні прыбылі паслы яго брата Кейстута. Тады, у 1345 г., усталяваўся незвычайны саюз, калі адначасова знаходзіліся на троне і правілі адной дзяржавай два вялікія князі - Альгерд і Кейстут.

За Альгердавым жа часам, пасля бітвы каля Сініх Вод, пад Навагрудкам і Крэвам былі паселяны татары-паланянікі. Ім давалася зямля, але яны абавязаны былі выконваць вайсковую павіннасць. Нашчадкі тых татар і сёння жывуць у мястэчку, славяцца як выдатныя гарбары.

Па спадчыне Крэва перайшло сыну Альгерда, вялікаму князю Ягайле. 14 жніўня 1385 г. у сценах Крэўскага замка была заключана персанальная ўнія (вядомая як Крэўская ўнія), у выніку якой на чале дзвюх дзяржаў - ВКЛ і Польшчы станавіўся адзін чалавек. Ягайла атрымаў права ажаніцца з польскай каралеўнай Ядзвігай і стаць каралём Польшчы. У лютым 1387 г. Ягайла падпісвае грамату аб заснаванні касцёла ў Крэве. У 1391 г. Крэва ўваходзіць у склад Ашмянскага навету Віленскага ваяводства.

У XVI-XVIII стст. Крэва карысталася магдэбургскім правам на самакіраванне. Яно было пацверджана 25 лютага 1795 г., спасылаючыся ў тым ліку і на Акт Магдэбургіі: "1559 року месяца красавіка 7 дня". За герб мястэчка ўжываўся геральдычны знак "Леліва": выява ў блакітным полі срэбнай шасціканцовай зоркі і залатога маладзіка, павернутага рогамі ўверх. Герб быў распаўсюджаны сярод шляхецкіх радоў наваколля татарскага паходжання.

Заняпад мястэчка

На працягу XVIII ст. адбыліся істотныя змены ў нацыянальным складзе Крэва. Падчас вайны з Масквой сярэдзіны XVII ст. этнічнае беларускае бюргерства ў мястэчках было вынішчана. Утварыўшыйся вакуум пачало актыўна запаўняць габрэйскае насельніцтва. У Крэве і зараз можна ўбачыць занядбаны будынак былой сінагогі(пачаиак XX ст.) і закінутыя габрэйскія могілкі.

1795-ы лічыцца годам канчатковай ліквідацыі Рэчы Паспалітай. Крэва стала заштатным мястэчкам Ашмянскага павета Віленскай губерніі Расейскай імперыі. Замак перадаецца казённаму ведамству. Мястэчка, пазбаўленае самакіравання, стала заняпадаць. Дайшло да таго, што мясцовыя жыхары пачалі разбіраць замак для гаспадарчых патрэб. На 1895 г. тут налічвалася 2112 жыхароў, 249 двары, дзве праваслаўныя царквы, касцёл, багадзельня, школа. Адна з цэркваў захавалася да нашага часу. Царква Аляксандра Неўскага высіцца на пагорку на ўсходнім ускрайку мястэчка.

Падчас Першай сусветнай ванны больш чым тры гады тут вяліся пазіцыйныя баі. Само мястэчка было падзелена лініяй фронту. Менавіта тады крэўскі замак быў страшэнна пашкоджаны артылерыйскімі абстрэламі. У 20-30-х гг. Крэва знаходзілася ў складзе Польскай дзяржавы. Трыццатыя гады пакінулі нам будынак вялікага драўлянага касцёла. Ен быў асвечаны ў 1937 г. Каля 1960 года касцёл быў закрыты.

Сённяшняя вёска Крэва ў асноўным захавала старажытную планіроўку. Як і раней, асноўныя вуліцы мястэчка сыходзяцца на цэнтральным пляцу, дзе раней актыўна гандлявалі і адбываліся важныя грамадскія падзеі, побач высяцца руіны славутага крэўскага замка.

Паводле:
Алег Дзярновіч
"Адраджэнне". Гістарычны альманах. Вып. 1.
Мінск, "Універсітэцкае", 1995