Новадзевяткавічы - фота і помнікі

Гісторыя Новых Дзевятковічаў

Першае ўпамінаньне пра вёску Новыя Дзевятковічы адносіцца да 11 траўня 1598 года. У Актах Слонімскага суда падстараста Іван Ільля Мялешка запісаў, што “со двора его милости маршалка Авраама Мелешко сбежали два холопа”.

Трэба сказаць, што род Мялешкаў быў старадаўнім шляхецкім родам герба “Корчак”. У пісьмовых крыніцах Вялікага Княства Літоўскага прадстаўнікі гэтага роду вядомыя з 15 стагоддзя. На Слонімшчыне Мялешкі мелі шэраг буйных зямельных уладаньняў, сярод якіх значацца Іванькоўшчына, Ліпнікі, Падгародная, Бусяж, Дзевятковічы і іншыя маёнткі.

У 1598 годзе, які быў упамянуты ў Актах, Аўраам Данілавіч Мялешка быў маршалкам слонімскім, гэта значыць галоўным чыноўнікам у павеце. Пасля яго сьмерці маршалкам слонімскім стаў яго пляменьнік Іван Ільля. Энэргічны і мэтанакіраваны, ён займаў у Вялікім Княстве Літоўскім шэраг высокіх дзяржаўных пасадаў. На Слонімшчыне Іван Ільля валодаў Дзевятковічамі і Бусяжам (у 1606, 1609 і 1621 гадах купіў у Эстэр – удавы Іцхака Міхелевіча). Пасьля сьмерці Івана Мялешкі Дзевятковічамі валодалі яго жонка і дзеці.

У 1677 годзе Тэадор Мялешка прадаў сваю частку маёнтка Дзевятковічы Аляксандру Казіміру Сьлізьню. З гэтага году і да 1939 года 20 ст. гаспадарамі Дзевятковічаў становяцца прадстаўнікі шляхетскага роду Сьлізьняў. Гэты старадаўні род паходзіць ад паўлегендарнага Ратшы (Рытшы). Яго ўнук Гаўрыла Алексіч – баярын князя Аляксандра Неўскага – праславіўся ў Неўскай бітве 1240 году. За 250 з лішнім гадоў Дзевятковічы зьмянілі многіх уладальнікаў з роду Сьлізьняў.

У 1779 годзе Тадэвуш Сьлізень пабудаваў драўляны касьцёл у Старых Дзевятковічах, а потым, у 1786, цагляны (Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла) ў Новых. Петрапаўлаўскі храм будаваўся ў стылі барока як радавы касьцёл-склеп Сьлізьняў.

Да пачатку 19 стагоддзя род Сьлізьняў дасягнуў найвышэйшага піку свайго багацьця і ўплывовасьці. Уладаньні іх значна пашырыліся. Толькі ў Слонімскім павеце Сьлізьні валодалі фальваркамі Забульле, Зосін, Чырвоны Стаў, Махначы, Акунінава і інш.

Ужо ў пачатку 19 ст. маёнтак Сьлізьняў пішацца ў дакументах як Новыя Дзевятковічы, а былыя Дзевятковічы з гэтага часу становяцца Старымі Дзевятковічамі і пераходзяць да шляхецкага роду Каллупайлаў. Спачатку вёска дасталася памешчыцы Каллупайлавай-Астрамяніцкай (якая недалёка ад Старых Дзевятковічаў, у Падгароднай, пабудавала драўляны аднапавярховы маёнтак), а потым яе сыну Людвіку (1803-1850 гг.). У Новых Дзевятковічах на старых польскіх могілках дагэтуль стаяць два магільных склепы Каллупайлаў: адзін напалову зруйнаваны, другі, з мэмарыяльнай табліцай, знаходзіцца ў лепшым стане.

У сярэдзіне 19 ст. Альфрэд Сьлізень будуе ў Новых Дзевятковічах магутны замак у англійскім стылі. Будынак не захаваўся, але да нас дайшла акварэль Н. Орды 1861-1867 г., дзе палац намалёваны з тыльнага боку. Велічны трохпавярховы будынак накрыты “старапольскім” мансардным дахам: з тарца ўзвышаецца прамавугольная ў сячэньні вежа, цытадэльны характар якой узмацняецца навісаючымі па вуглах круглымі пінаклямі і зубчастым парапетам. На вежы быў флагшток, вымпел якога сьведчыў пра прысутнасьць у палацы гаспадара. Процілеглы тарэц будынка завяршылі дзьве двух’ярусныя вуглавыя вежы з зубчастымі парапетамі. Цытадэльную сярэдневяковую суворасьць будынка неяк зьмякчала прыбудаваная з тарцавога боку зашклёная аранжэрэя. Перад палацам быў парк рэгулярнай планіроўкі, які велічнай ліпавай алеяй злучаўся з касьцёлам.

У 1866 годзе ў адказ на ўзброеныя хваляваньні па загаду гарадзенскага губернатара І.М. Скварцова касьцёл у Новых Дзевятковічах быў зачынены. У 1869-71 гадах згодна з праэктам гарадзенскіх губернскіх архітэктараў Ціхвінскага і Кржыжаноўскага ён быў перабудаваны пад царкву і набыў рысы рэтраспектыўна-рускага стылю. Званічка была зьменена на васьмігранны барабан з макаўкай, а галоўны ўваход аформлены старажытнарускім рундуком. Тры алтары пасчэсвалі, падалтарную крыпту, дзе былі пахаваны астанкі прадстаўнікоў роду Сьлізьняў, замуравалі. Вядома, што сёньня астанкі графоў Сьлізьняў пахаваны ў падалтарнай крыпце Сьвята-Троіцкай царквы (былога касьцёла бернандынцаў) Слоніма.

Рэканструяваны быў і касьцёл у Старых Дзевятковічах, які пасьля перадачы веруючым стаў Сьвята-Параскеўскай царквой. Пасьля сьмерці Альфрэда Сьлізьня Новыя Дзевятковічы перайшлі ў валоданьне да яго дачок Канстанцыі і Соф’і. У 1880-е гг. каля маёнтка пачалося будаўніцтва “манежа”, ці, як кажуць старажылы, іпадрома.

У 1911 годзе ўладальнікам Новых Дзевятковічаў стаў Альгерд Сьлізень, у той час яшчэ зусім малады чалавек. Пасьля заканчэньня Старавецкай васьмігадовай школы, а потым Варшаўскага камерцыйнага вучылішча Альгерд быў прызваны ў армію і адважна ваяваў на франтах Першай сусьветнай вайны. Грамадзянскую вайну паручык Сьлізень сустрэў у акопах 1-га украінскага фронта.

Потым прыйшоў час адноснага спакою і дабрабыту. У 1920-е гады ў Новых Дзевятковічах зноў аднавілі касьцёл, прыход якога ў 1932 годзе налічваў 108 чалавек. У 1939 годзе на Слонімшчыну вярнулася савецкая ўлада, і старыя гаспадары былі вымушаны з’ехаць за мяжу. На гэтым перыяд “шляхетских вольностей” у Дзевятковічах скончыўся.

У імкненьні зрабіць усіх роўнымі новая ўлада зраўнавала зь зямлёй усё, што было набыта пакаленьнямі вяльможных уладальнікаў. Ад Каллупайлаў засталіся два склепы на старых каталіцкіх могілках, а ад Сьлізьняў крыху болей – касьцёл, царква, рэшткі палацу ды парк, што праўда, зарослы і не такі дагледжаны, але такі ж маляўнічы і прываблівы, як і 300 гадоў таму.

Паводле артыкула Сьвятланы і Ігара Пракоф’евых
«Девятковичи новые и старые». “Газета Слонімская”, № 279
Сьвятлана Трунеўская (Суцько)