Вішнева

Гісторыя Вішнева

Вішнева - мястэчка ў Валожынскім раёне, на р. Гальшанка. За 22 км ад Валожына, 6 км ад чыг. ст. Багданаў, на аўтадарозе Валожын — Ашмяны. 200 двароў, 470 жыхароў (1992).

3 14 ст. ўваходзіла ў Крэўскае княства. У 15 ст. належала Слушкам, Осцікам, Сангушкам і Пацам. У 1424 г. віленскі кашталян П. Гедгаўд пабудаваў тут касцёл Наведання Марыі. У 2-й пал. 16 ст. Вішнева — мястэчка, цэнтр гміны ў Ашмянскім павеце Віленскага ваяводзтва. У 1600 г. Вішнева і наваколле ў Пацаў купіў А. Храптовіч. У 1641 г. на месцы драўлянага касцёла пабудаваны мураваны. У 1780—1870 гг. у Вішнева працаваў металургічны завод. Тут упершыню на Беларусі пабудавана доменная печ, былі плавільня, кузня, склад; штотыднёва выраблялася 600 пудоў жалеза; дзейнічалі плюшчыльная (пракатная) машына, ліцейня для плаўкі чыгуну, вадзяныя машыны, вадзяныя молаты, чыгунныя кавадлы і інш. Вырабляліся сашнікі, паласавое жалеза, адліўкі для сельска-гаспадарчага інвентару, пліт. У 1860 г. выраблена 10 тыс. пудоў чыгуну. Сталь для завода набывалі ў Менску і Вільні. У 1823 г. апрацавана 23 тыс. пудоў металу, у 1860—63 гг. — больш за 20 тыс. пудоў. Да 1861 г. усе рабочыя былі прыгоннымі.

Працавалі таксама заводы шкляных вырабаў і цагельна-ганчарны, спіртзавод, сукнавальня, вадзяны млын. Кожны тыдзень праводзіліся таргі, 2 вял. кірмашы ў год. 3 1775 г. працавала павятовая свецкая школа, у 1782 г. было 86 вучняў, у 1804—05 гг. — 48.

3 1793 г. у складзе Расейскай імперыі. У час паўстання 1794 г. праз мястэчка з Ашмян на Валожын праходзіў атрад паўстанцаў пад камандаваннем М. К. Агінскага. На металургічным заводзе выраблялі зброю для паўстанцаў. У грамадзянскую вайну 1812 г. праз Вішнева адступаў на Усход з расейскай арміяй М. Б. Барклай дэ Толі, пад мястэчкам адбыўся бой. Падчас паўстання 1863—64 гг. у Вішнева распаўсюджвалася газэта «Мужыцкая праўда». Сяляне і рабочыя падтрымлівалі паўстанне. У 1864 г. пабудавана мураваная царква, адкрыта царкоўна-прыходская школа, народнае вучылішча (у 1885 г. — 92 навучэнцы), было яўрэйскае вучылішча (ешыбот). На месцы былога ліцейнага ўзнік масласырзавод. Храптовічы гандлявалі з Англіяй і Германіяй, прадавалі мяса, сыры, масла, воўну. У канцы 19 — пач. 20 ст. ў Вішнева пабудаваны запалкавая фабрыка, майстэрня па вырабу безалкагольных напояў, алейня, воўначасальня, хлебапякарні, кузні, сталярні, шавецкія і кравецкія майстэрні, слясарня, бляхарня і інш. У 1-ю сусветную вайну ў 1915—18 гг. праз мястэчка праходзіла лінія нямецкай абароны. Вішнева было спалена, жыхары выселены.

У жніўні 1919 г. — ліпені 1920 г. і ў сакавіку 1921 г. — верасні 1939 г. Вішнева ў складзе Польшчы, цэнтр гміны Валожынскага павета Навагрудскага ваяводзтва. У 1920-я гады ў Вішнева працавала каля 10 тыс. лесарубаў, возчыкаў і інш.

У 1920-я гады ў Вішнева касцёл, царква, сінагога, польская 7-гадовая і яўрэйская школы, пошта, аптэка, бальніца, ветлячэбніца, 2 аптэчныя склады, лазня. 3 1939 г. у БССР. У Вішнева адкрыты беларускамоўныя школы. У 1940 г. — 300 двароў, 2,5 тыс. жыхароў. 3 12.10.1940 Вішнева — цэнтр сельсавета. У 2-ю сусветную вайну з чэрвеня 1941 г. да 6.7.1944 акупіравана ням.-фаш. захопнікамі, спалена 257 дамоў, загублена 2060 жыхароў. Пасля вайны вёска адбудавана. У 1950 г. арганізаваны калгас. У 1970 г. — 530 жыхароў, 152 двары.

У вёсцы сярэдняя школа, гісторыка-краязнаўчы музей, бібліятэка, дзіцячыя яслі-сад, бальніца, аптэка. Брацкая магіла савецкіх воінаў, магіла ахвяр фашызму, помнік землякам, якія загінулі ў 2-ю сусветную вайну, помнікі архітэктуры — Казьмадзям'янаўская царква 19 ст., касцёл св. Панны Марыі 17 ст.

У Вішнева жыў і ў 1593 г. памёр Сымон Будны. У пач. 20 ст. жыла і тут пахавана беларуская паэтэса К. Буйло.

Вішнева — радзіма У. Ф. Луцэвіч — жонкі Янкі Купалы. У мястэчку ў 1923 г. нарадзіўся Шымон Перэс (Сеня Перскі) - былы прэм'ер-міністр Ізраілю і лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1994 г.)

Крыніца:
М. Б. Батвіннік
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.2.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1994