Прылукі - фота і помнікі

Гісторыя Прылукаў

Прылукі – вёска Сеніцкага сельсавета Мінскага р-на на р.Пціч. Адно са старажытнах паселішчаў раёна. У сваёй кнізе “Легенды і паданні Міншчыны” А.М.Ненадавец прыводзіць легеду аб паходжанні назвы Прылукі. Паводле яе жыў там даўным-даўно баярын Яраслаў з жонкай Люблянай. Жылі шчасліва і мірна, але настала вайна. Яраслаў пайшоў у паход і не вярнуўся. Але Любляна ўсё чакала і чакала яго. Аднаму сябру Яраслава яна вельмі спадабалася і ён вырашыў дамагчыся яе кахання падманам. Распавёў, што быццам Яраслаў паміраючы наказаў яму ажаніцца з ёю і замяніць яго дзецям бацьку. Прайшоў час і Любляна дала згоду, але неўзабаве вярнуўся Яраслаў і раскрыў здраду і падман. Абодзьва былыя прыяцелі вырашылі правесці двубой – хто пераможа той і застанецца з Люблянай. Сталі яны на супрацьлеглыя ўзгоркі і пусцілі адзін у аднаго стрэлы. Так і загінулі. Месца, дзе загінуў Яраслаў і другі баярын, яго супернік, назвалі Прылукамі (па віду зброі, якой яны біліся), ды зараз там мала што нагадае аб старадаўняй драме. Але месца гэта памятнае, яно недалёка ад ракі Пціч. I гэтым сказана ўсё: край, які авеяны легендамі і паданнямі, зямля мужных людзей — вось што такое Беларусь. Сюжэт дадзенай легенды знайшоў адбітак у апавяданні К.Каганца “Прылукі”.

Легенда-легендай, але мусім ведаць, што назва паселішча ўтварылася ад тэрміна “лука” – дугападобны паварот ракі. Назва-арыенцір: пасяленне каля ракі.

Упершыню згадваецца ў 1567 г. як сяло, шляхецкая ўласнасць Есьманаў і Горскіх. У гэтым жа годзе пані Б.Г.Горская выстаўляла на патрэбы войска ВКЛ 1 каня. У 1582 г. Прылукі – сяло, цэнтр маёнтка, уласнасць Багдана Статкевіча, двор. У 1600 г. – сяло, уласнасць жонкі Багдана Статкевіча і яго сына Вільгельма. У 1667 г. Прылукі – маёнтак, шляхецкая ўласнасць, 19 дымоў. У 1791 г. Прылукі – вёска, цэнтр маёнтка (8 вёсак) Каралішчавіцкай парафіі, уласнасць Максіміляна Іваноўскага, 3 двары, 3 фальваркі, 83 дымы, 5 корчмаў.

У Прылуках была першая паштовая станцыя на шляху ад Мінска да Навагрудка. Тут былі 2 праваслаўныя царквы – Траецкая і Успенская, у якіх пахаваны Агінскія, некаторыя з роду князёў Вішнявецкіх і Статкевічаў. Тут жа Ганна Статкевіч (народжаная Агінская) заснавала праваслаўны манастыр (існаваў да 1740 г.). У маёнтку знаходзіўся т. зв. Зачараваны замак, легенду пра які выкарыстаў у адной са сваіх балад вядомы польскі паэт Антоні Эдвард Адынец (1804-1885), сябра таварыства філаматаў.

У 1800 г. Прылукі – панскі двор, сяло і вёска, уласнасць старасціхі Т.Іваноўскай. Двор і сяло размяшчаліся на левым беразе р.Пціч, пры “вялікай мінскай дарозе”. Драўляная уніяцкая царква, мураваны панскі дом “добрай архітэктуры”, сад рэгулярнай планіроўкі, млын на два паставы, сукнавальня. Паабапал дарогі – 2 уязныя корчмы (драўляныя). Вёска размяшчалася на правым беразе р. Пціч; 19 двароў, 129 жыхароў. У 1815 г. – вёска, уласнасць Людвікі Іваноўскай, а па жаночай лініі – мінскага губернскага маршалка шляхты Леана Ашторпа (1786-1851). Апошні быў вельмі гасцінны гаспадар. У другім яго маёнтку ў Дукоры былі тэатр, карцінная галерэя. Здаралася, што госці балявалі тыднямі. Калі Ашторп загінуў (патануў у Свіслачы), беларускі і польскі паэт-гумарыст Ігнат Легатовіч (1796-1867) адгукнуўся на гэта з’едлівай эпіграмай:
Смерць Ашторпа ў Дукоры
зробіць змену ўрэшце.
Панове кінуць піць,
мужык пачне есці.

Пасля смерці Ашторпа Прылукі дасталіся яго зяцю, знакамітаму на той час аграному Антону Гарвату, якіў 1851 г. перабудаваў замак у цудоўны палац гатычнага стылю, заклаў вялікі сад з аранжарэяй пры ім, узвёў вежу з гадзіннікам. У 1868 г. палац згарэў, адноўлены ў 1872 г. З 1872 – уладанне вядомага калекцыянера і нумізмата Эмерыка Карлавіча Чапскага (1828-1896); з 1897 – уладанне яго сына Юрыя. У 1897 г. Прылукі – вёска Самахвалавіцкай воласці, 8 двароў, 50 жыхароў, 2 кузні, народнае вучылішча (адкрыта ў 1869 г.), царква (пабудавана ў 1865 г.), хлебазапасны магазін, карчма. У маёнтку Прылукі 7 двароў, 206 жыхароў. У 1917 г. ў сяле 4 двары, 23 жыхары; у маёнтку двор, 335 жыхароў.

У часы Другой сусветнай вайны ў будынку палаца знаходзілася рэзідэнцыя гаўляйтэра В.Кубэ. Часткова разбураны ў Другую сусветную вайну, палац адбудаваны ў пасляваенны час. Цяпер тут размешчаны Беларускі навукова-даследчы інстытут аховы раслін.

Сёння ў вёсцы існуе сярэдняя школа, дзіцячы сад, бібліятэка, цэнтр народнай творчасці, навукова-даследчы інстытут аховы раслін, крама. У Прылуках дзейнічае грамадска-асветніцкая арганізацыя “Прылуцкая спадчына”. Каля паселішча знаходзіцца святое паганскае месца – Лысая гара. Прылукі – радзіма мастака Зянона Станіслававіча Паўлоўскага (27.7.1917-12.8.1977).

Урублеўскі В.В.