Выбраныя здымкі
Касцёл Маці Божай Анёльскай Фота © Перлухин Валерий | Дата: люты 2011
Галоўны алтар Фота © К. Шастоўскі | Дата: люты 2011
Амбон Фота © К. Шастоўскі | Дата: люты 2011
Кляштар змураваны на процілеглым ад гістарычнага цэнтра Гродна левым пакатым беразе Нёмана (Занёманскі фарштат). Заснаваны ў 1635 г. па фундацыі Сузанны і Яўстафія Курчаў. У сярэдзіне 18 ст. пасля пажару кляштар адноўлены, касцёл кансэкраваны ў 1744 г. ў імя Панны Марыі Анёльскай. Скасаваны ў 1832 г. Прастольнае свята 2 жніўня. Кляштарны комплекс уключае касцёл, жылы корпус і браму з агароджай, што ўтвараюць замкнёны ўнутраны двор. Складаны рэльеф вызначыў асіметрычную кампазіцыю комплекса.
Касцёл — помнік архітэктуры барока. 3-нефавая базіліка, агульны 2-схільны чарапічны дах накрывае галоўны, закруглены ў апсіду неф: яго ўзмацняюць нізкія бакавыя нефы пад 1-схільнымі пакрыццямі. 3 боку франтальнага фасада прыбудавана магутная вежа-званіца. Галоўны фасад, які інтэрпрэтуе рымскі езуіцкі касцёл Іль Джэзу, уяўляе сабой 3-ярусную плоскасць з 3-вугольным франтонам у завяршэнні і плаўнымі схіламі прамежкавага яруса, інтэнсіўнай крапоўкай пілястрамі і гарызантальнай штрыхоўкай карнізных прафіліровак. На ім выразна адзначана вось сіметрыі — размешчаныя па ярусах арачныя галоўны ўваход, ніша, вялікае акно хораў. У пластычнай распрацоўцы фасада адчуваецца дысананс — вязкі магутных і шырокіх пілястраў ніжняга яруса 17 ст. і вытанчаныя падоўжаныя плоскасці верхніх ярусаў шчыльна запоўнены дэкаратыўным аздабленнем 18 ст. Познебарочную пластыку набыла і 3-ярусная з фігурным купалам званіца, формы якой пазбаўлены прамых вуглоў і геаметрычнай прамалінейнасці — усё скруглёна, плаўна абмалявана, расчлянёна пілястрамі, густа штрыхаванымі карнізамі, арачнымі аконнымі праёмамі і круглымі люкарнамі. Не парушылі пазнейшыя густавыя плыні бакавыя фасады і апсіду, прарэзаныя лучковымі аконнымі праёмамі, члянёныя ў прасценках парнымі лапаткамі і акаймаваныя магутнымі карнізнымі паясамі.
Інтэр'ер мае суцэльную дынамічную прасторавую кампазіцыю. Цэнтральны неф алдзелены ад бакавых 6 слупамі і перакрыты крыжовымі скляпеннямі. Бакавыя нефы раскрываюцца ў цэнтральны невялікімі арачнымі праёмамі і перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі. Пры ўваходзе хоры. У інтэр'еры 7 алтароў (1-я палова 18 — канец 19 ст.). У цэнтральны неф выходзіць разны драўляны амбон (1-я палавіна 18 ст.).
Галоўны драўляны алтар выкананы ў стылі позняга барока (размалёўка пад мармур), узняты на высокі (2,3 м) пастамент-табернакль. Складаецца з 2 ярусаў порцікаў, сярод каланад якіх змешчаны скульптурныя выявы святых Францыска і Антонія (унізе) і 2 біскупаў (уверсе). Анёлы падтрымліваюць франтоны, упрыгожваюць іх тымпаны і прастору над імі. Фонавыя часткі алтара запоўнены накладной пазалочанай разьбой на тэму выгінаў акантавага лісця. Галоўная алтарная кампазіцыя «Ушанаванне Багародзіцы» (адзначана ў апісанні касцёла 1700 у «сярэбранай сукенцы аўгсбургскага выканання») займае трыумфальную арку 4-калоннага барочнага порціка; у цэнтры 2-га яруса карціна «Стыгматызацыя св. Францыска», акаймаваная авальнай разной рамай-ронда. Абедзве выяўленчыя кампазіцыі выкананы ў мяшанай паліхромнай тэхніцы жывапісу і гіпсавага гарэльефа, што стварае эфект пераходу плоскаснага фонавага выяўлення ў аб'ёмнае вонкавае. Завяршае вышыннае алтарнае збудаванне змешчаная ў люнеце скляпення гарэльефная выява «Усхваленне Марыі», над якой лунае голуб — сімвал Святога Духа. Кулісныя стукавыя алтары выкананы ў канцы 19 ст. ў стылі неабарока, але ўпрыгожаны барочнай скульптурай і карцінамі ў сярэбраных абкладах 18 ст. Барочную мастацкую трактоўку захаваў і амбон, кафедра-бутон якога традыцыйна ўпрыгожана гарэльефнымі выявамі 4 евангелістаў, акантавымі і валютнымі выгінамі. Балдахін амбона выкананы ў выглядзе каралеўскай кароны са скульптурай архістратыга Міхаіла, якую нясуць над кафедрай 2 анёлы. Мастацкай процівагай галоўнаму алтару служыць магутны арган, высока ўзняты пад скляпенне галерэяй хораў. Яго пластычная архітэктоніка, сакавітая разьба і скульптурныя постаці музычных алегорый — усё аб'яднана ў дынамічную мастацкую кампазіцыю ў стылі ракако. Шэдэўрам стылю з'яўляецца алтарная перагародка ў выглядзе трэльяжнай хваліста выгнутай сценкі, якая дэкарыравана бюстамі, вазамі, гірляндамі-косамі, фігурнымі панэлямі ў бела-бежава-залацістым каларыце.
3 паўднёвага боку да касцёла далучаны 2-павярховы жылы корпус таксама асіметрычны П-падобны ў плане, што ўтварае замкнёны ўнутраны дворык, у які выходзіць абхадная па келлях скляпеністая галерэя, злучаная з паўночнай сакрысціяй храма. У паўднёва-заходнім вугле корпуса вялікая скляпеністая зала трапезнай, якая выступае знадворку самастойным аб'ёмам. Архітэктура будынка стрыманая: невялікія прамавугольныя аконныя праёмы і пілястры паміж імі ствараюць манатонны рытм. Размешчаная перад касцёлам брама вырашана ў адзінай з ім архітэктурна-стылёвай барочнай трактоўцы з ракайльным картушам над арачным праходам.
Касцёл — помнік архітэктуры барока. 3-нефавая базіліка, агульны 2-схільны чарапічны дах накрывае галоўны, закруглены ў апсіду неф: яго ўзмацняюць нізкія бакавыя нефы пад 1-схільнымі пакрыццямі. 3 боку франтальнага фасада прыбудавана магутная вежа-званіца. Галоўны фасад, які інтэрпрэтуе рымскі езуіцкі касцёл Іль Джэзу, уяўляе сабой 3-ярусную плоскасць з 3-вугольным франтонам у завяршэнні і плаўнымі схіламі прамежкавага яруса, інтэнсіўнай крапоўкай пілястрамі і гарызантальнай штрыхоўкай карнізных прафіліровак. На ім выразна адзначана вось сіметрыі — размешчаныя па ярусах арачныя галоўны ўваход, ніша, вялікае акно хораў. У пластычнай распрацоўцы фасада адчуваецца дысананс — вязкі магутных і шырокіх пілястраў ніжняга яруса 17 ст. і вытанчаныя падоўжаныя плоскасці верхніх ярусаў шчыльна запоўнены дэкаратыўным аздабленнем 18 ст. Познебарочную пластыку набыла і 3-ярусная з фігурным купалам званіца, формы якой пазбаўлены прамых вуглоў і геаметрычнай прамалінейнасці — усё скруглёна, плаўна абмалявана, расчлянёна пілястрамі, густа штрыхаванымі карнізамі, арачнымі аконнымі праёмамі і круглымі люкарнамі. Не парушылі пазнейшыя густавыя плыні бакавыя фасады і апсіду, прарэзаныя лучковымі аконнымі праёмамі, члянёныя ў прасценках парнымі лапаткамі і акаймаваныя магутнымі карнізнымі паясамі.
Інтэр'ер мае суцэльную дынамічную прасторавую кампазіцыю. Цэнтральны неф алдзелены ад бакавых 6 слупамі і перакрыты крыжовымі скляпеннямі. Бакавыя нефы раскрываюцца ў цэнтральны невялікімі арачнымі праёмамі і перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі. Пры ўваходзе хоры. У інтэр'еры 7 алтароў (1-я палова 18 — канец 19 ст.). У цэнтральны неф выходзіць разны драўляны амбон (1-я палавіна 18 ст.).
Галоўны драўляны алтар выкананы ў стылі позняга барока (размалёўка пад мармур), узняты на высокі (2,3 м) пастамент-табернакль. Складаецца з 2 ярусаў порцікаў, сярод каланад якіх змешчаны скульптурныя выявы святых Францыска і Антонія (унізе) і 2 біскупаў (уверсе). Анёлы падтрымліваюць франтоны, упрыгожваюць іх тымпаны і прастору над імі. Фонавыя часткі алтара запоўнены накладной пазалочанай разьбой на тэму выгінаў акантавага лісця. Галоўная алтарная кампазіцыя «Ушанаванне Багародзіцы» (адзначана ў апісанні касцёла 1700 у «сярэбранай сукенцы аўгсбургскага выканання») займае трыумфальную арку 4-калоннага барочнага порціка; у цэнтры 2-га яруса карціна «Стыгматызацыя св. Францыска», акаймаваная авальнай разной рамай-ронда. Абедзве выяўленчыя кампазіцыі выкананы ў мяшанай паліхромнай тэхніцы жывапісу і гіпсавага гарэльефа, што стварае эфект пераходу плоскаснага фонавага выяўлення ў аб'ёмнае вонкавае. Завяршае вышыннае алтарнае збудаванне змешчаная ў люнеце скляпення гарэльефная выява «Усхваленне Марыі», над якой лунае голуб — сімвал Святога Духа. Кулісныя стукавыя алтары выкананы ў канцы 19 ст. ў стылі неабарока, але ўпрыгожаны барочнай скульптурай і карцінамі ў сярэбраных абкладах 18 ст. Барочную мастацкую трактоўку захаваў і амбон, кафедра-бутон якога традыцыйна ўпрыгожана гарэльефнымі выявамі 4 евангелістаў, акантавымі і валютнымі выгінамі. Балдахін амбона выкананы ў выглядзе каралеўскай кароны са скульптурай архістратыга Міхаіла, якую нясуць над кафедрай 2 анёлы. Мастацкай процівагай галоўнаму алтару служыць магутны арган, высока ўзняты пад скляпенне галерэяй хораў. Яго пластычная архітэктоніка, сакавітая разьба і скульптурныя постаці музычных алегорый — усё аб'яднана ў дынамічную мастацкую кампазіцыю ў стылі ракако. Шэдэўрам стылю з'яўляецца алтарная перагародка ў выглядзе трэльяжнай хваліста выгнутай сценкі, якая дэкарыравана бюстамі, вазамі, гірляндамі-косамі, фігурнымі панэлямі ў бела-бежава-залацістым каларыце.
3 паўднёвага боку да касцёла далучаны 2-павярховы жылы корпус таксама асіметрычны П-падобны ў плане, што ўтварае замкнёны ўнутраны дворык, у які выходзіць абхадная па келлях скляпеністая галерэя, злучаная з паўночнай сакрысціяй храма. У паўднёва-заходнім вугле корпуса вялікая скляпеністая зала трапезнай, якая выступае знадворку самастойным аб'ёмам. Архітэктура будынка стрыманая: невялікія прамавугольныя аконныя праёмы і пілястры паміж імі ствараюць манатонны рытм. Размешчаная перад касцёлам брама вырашана ў адзінай з ім архітэктурна-стылёвай барочнай трактоўцы з ракайльным картушам над арачным праходам.
Літ.:
А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000