Cmentarz żydowski | Wilno

Więcej zdjęć (20) >>

Cmentarze żydowskie w Wilnie

„Stary” cmentarz żydowski
Najstarszym cmentarzem zamiejskim w Wilnie był cmentarz żydowski. Założony w roku 1477 na Pióromoncie – na północnym brzegu Willi, naprzeciwko ujścia Wilenki.

Przez kilkaset lat spoczywali tu członkowie społeczności żydowskiej Wilna, wielu pokoleń wybitnych i zasłużonych obywateli. Znajdowały się tutaj cenne i ciekawe nagrobki – wolno stojące macewy z symboliką charakteryzującą zmarłego, lub murowane pomniki w formie małych domków-kapliczek (łac. „aedicula”) z osadzonymi w nich płytami. Murowane z cegły, tynkowane i przykryte dwuspadowymi daszkami krytymi dachówką. Zdobione płaskorzeźbami i motywami architektonicznymi, licznymi napisami.

W 1831 roku cmentarz zamknięto. Na jego terenie wzniesiono część twierdzy rosyjskiej, wysuniętej na północny brzeg Wilii. Zniszczono część wewnętrzną cmentarza; część zewnętrzna w okresie międzywojennym była dobrze zachowana i zawierała wiele ciekawych i pięknie zdobionych nagrobków.

Cmentarz przetrwał okupację hitlerowską. W 1958 roku na pozostałej części tego najstarszego w Wilnie i zabytkowego cmentarza wybudowano halę sportową (o brzydkiej architekturze) i basen pływacki.

„Nowy” cmentarz żydowski
Po zamknięciu cmentarza „starego” na Pióromoncie, nowy założono na terenie między Antokolem i Zarzeczem w roku 1831. Był położony na wzgórzach, wyposażony w niezbędne obiekty cmentarne. Pomniki nagrobne od połowy wieku XIX były pozbawione cech charakterystycznych dla wyznania; miały formy typowe dla cmentarzy innych wyznań.

Likwidację tego cmentarza rozpoczęto w latach 50. XX wieku. Do dziś na jego terenie leżą zniszczone części nagrobków. W 1973 roku na jego miejscu wybudowano tak zwany pałac obrzędów pogrzebowych, bezwyznaniowych. Autorem „pałacu” jest C. Mazuras. Jest otoczony parkiem na miejscu cmentarza. Kamienne nagrobki z „nowego” cmentarza, a także z cmentarzy św. Rafała na Pióromoncie, katolickiego i ewangelickiego na Pohulance – użyto do budowy przyczółków mostów na Wilii i stopni na górze Bouffałowej.

„Najnowszy” (obecny) cmentarz żydowski
Założony w latach 50-tych w części cmentarza komunalnego na Sołtaniszkach. Nie posiada cech charakterystycznych obu zniszczonych cmentarzy. Nagrobki modernistyczne, o napisach hebrajskich i rosyjskich, rzadko litewskich. Są w większości pozbawione znaków religijnych. Wiele nagrobków jest symbolicznych, dotyczących osób zabitych w latach zagłady 1941-44. Pomnik pomordowanych 100 000 osób, w znacznej większości Żydów, znajduje się na miejscu kaźni, w Ponarach.

A.O.
Na podstawie:
Juliusz Kłos, „Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”, Wyd. Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923
Edmund Małachowicz, „Wilno. Dzieje, architektura, cmentarze”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1996