Выбраныя здымкі
Сядзіба Чапскіх у Прылуках — адзінаая, якая адносна добра захавалася ў Менскім раёне. Яна размешчана пры старым «кацярынінскім» тракце. Стварэнне сядзібы пачалося, відаць, у другой палавіне 18 ст. Да 1740 г. на гэтым месцы быў праваслаўны манастыр. Першымі вядомымі ўладальнікамі маёнтка з'яўляліся Стэцкевічы, Агінскія, Іваноўскія. Пасля смерці Максіміляна Іваноўскага маёнткам валодала яго ўдава Магдалена, народжаная Прушынская. У 1805 сядзіба перайшла дачцэ Людвікі. Вядома, што першы палац, авеяны легендамі, быў двухпавярховы, мураваны, чатырохвугольны ў плане. Паэт А.Э. Адынец у баладзе называў яго «Зачараваным замкам». Магчыма, з замкам 18 ст., размешчаным на высокім узгорку, належыць звязваць тэрасаванне схілу ўзгорка і фармаванне рэгулярнага парку.
У першай палове 19 ст. маёнтак у якасці пасагу Людвікі Іваноўскай перайшоў Францішку Оштарпу. У 1851 г. маёнтак атрымала ў спадчыну дачка Леана Оштарпа Людвіка, і ён як пасаг перайшоў ва ўладанне вядомаму аграному Атону Гарвату. З Гарватамі звязана эпоха вялікіх пераўтварэнняў у сядзібе. Былы «Зачараваны замак» перароблены ў цудоўны палац у псеўдагатычным стылі, а вакол быў разбіты парк. Рэканструкцыю старога палаца пачаў Леан Оштарп у 1850 г. Работы пасля яго смерці (1851 г.) прадоўжыла дачка Людвіка. Будынак манастыра у выглядзе вялікага чатырохвугольніка быў умацаваны вежамі і ўпрыгожаны крапаснымі зубцамі. Нагляд за вядзеннем работ ажыццяўляў менскі губернскі архітэктар К. Хрышчановіч. Сядзіба стваралася ў духу адыходзячага рамантызму. Яго выяўленню спрыялі легенды пра былы «Зачараваны замак», успаміны пра пахаваную жыўцом дзяўчыну-служанку, а таксама руіны і збудаванні мінулых стагоддзяў. Падкрэсленая ўвага да гэтай эпохі выявілася ў авалоданні форм псеўдаготыкі, ідэалізацыі сярэдневякоўя, захапленні гістарычным матэрыялам, экзотыкай, паглыбленнем у сімбалізм і дэкаратыўнасць: упрыгожванне палаца шматлікімі вежамі і вежкамі, будаўціцтва неагатычнай вежы з гадзіннікам, вежы ў стылі кітайскай альтанкі, дэкараванне вежкамі будынкаў афіцыны, стайні, аранжарэі, уключэнне ў паркавы пейзаж млыноў і інш.
Відаць, стары італьянскі парк быў поўнасцю паглынуты новым пейзажным, рамантычным. У 1868 г. палац часткова згарэў. У 1872 г. Прылукі набыў граф Эмерык Гутэн-Чапскі (1828—96). Палац быў адноўлены па ўзоры старога. Апошнім уладальнікам маёнтка з'яўляўся яго малодшы сын Ежы (1861—1930), які пасяліўся ў Прылуках з маладой жонкай у 1886, а атрымаў яго ў спадчыну ў 1894 г. У 1917 г. маёнтак з фальваркамі Атоліна, Воўчкавічы, Скарынічы, Самуэлева і Караліна займалі 18 тыс. га.
І зараз палац працягвае заставацца галоўнай архітэктурнай і гістарычнай дамінантай сядзібы. Пасля разбурэння ў канцы 2-й сусветнай будынак быў адноўлены ў 1950-я. Ён двухпавярховы з нізкім цокальным паверхам. Па вуглах размешчаны 4 двух'ярусныя шасцігранныя дэкаратыўныя вежы. Ніжнія ярусы вежаў маюць гарызантальную рустоўку, верхнія — зубчатае завяршэнне. Шматлікія дэкаратыўныя вежкі былі страчаны яшчэ пры Э. Чапскім. Парадны фасад вылучаны ў цэнтры шырокім рызалітам на першым паверсе, лоджыямі на другім і завершаны невысокім атыкам. На паркавым фасадзе — двухпавярховы рызаліт, да якога прыбудавана паўкруглая тэраса з бутавага каменю з дзвюма лесвіцамі, якія звязвалі пакоі палаца з паркам. Пасля 1886 г. да левага тарцовага фасада прыбудаваны аднапавярховы аб'ём са сталовай і аранжарэяй, пазней да яго — двухпавярховы Г-падобны ў плане корпус. Да правага фасада была дабудавана трохпавярховая вежа са стральчатымі вокнамі і нізкім шатровым дахам. Будынак па перыметры ахоплены карнізным паяском. Аконныя праёмы на першым паверсе лучковыя, на другім — паўцыркульныя. Цокальны паверх атынкаваны пад руставаны камень. Першапачатковая анфіладная планіроўка палаца зменена. Палац быў аформлены сціпла. Мелася няшмат ляпніны на столі і ў парадных пакоях. Усё ўбранне было новае, апрача некаторай мэблі. Паколькі галоўнай рэзідэнцыяй Чапскіх было Станькава, то і твораў мастацтва ў Прылуках захоўвалася мала. Сярод набыццяў Е. Чапскага меўся партрэт Станіслава-Аўгуста Панятоўскага (мастак Лампі), сямейныя партрэты і мініяцюры, эскізы Матэйкі, гадзіннік Буля, срэбра і фарфор 18 ст. (саксонскі і французскі), фартэпіяна Бехштэйн. На першым паверсе ў шафах захоўвалася бібліятэка ў некалькі тысяч тамоў, у асноўным на французскай, англійскай і нямецкай мовах; у спецыяльных скрынях — архіў. Найбольш каштоўныя рэчы ў 1914 г. былі змешчаны ў Мінскі банк і ў асноўным прапалі, частка трапіла ў Варшаву.
У аснову планіровачнага вырашэння параднай часткі парку пакладзены прынцып светлавога кантрасту, дзякуючы пераходу ад успрымання зацененых пейзажаў да добра асветленых. Ад уязной брамы да палаца вядзе доўгая алея шырынёй 8 м. Яе даўжыня раўнялася 365 крокам, што адпавядала колькасці дзён у годзе. Дрэвы, пасаджаныя праз 1 м, змыкаліся кронамі, ствараючы высокі калідор з зялёным скляпеннем, якому процістаяў вялікі партэр. Ад старой ліпавай алеі захавалася шэсць ліп. Маладыя ліпы ў новай алеі дасягаюць 16—19 м, але пасаджаны значна радзей, праз 6 м. Уязная брама аформлена шасцю злёгку гранёнымі пілонамі, якія завершаны шарамі. Шырыня галоўнага пралёта 3 м, бакавых — 1 м. Вышыня пілонаў 2,2 м. Больш высокія бакавыя — змешчаны да краю.
Партэр (газон) меў традыцыйны круг з высокай клумбай, агавай у цэнтры, дывановымі раслінамі і рабаткамі адналетнікаў. Флангаваўся адзіночнымі дрэвамі (клён вастралісты, лістоўніца еўрапейская) і быў дэкараваны штамбавымі ружамі. Сучасная планіроўка рэгулярная. Па-ранейшаму ў цэнтры клумба, на ёй фантан. Паміж сектарамі малюнкаў асфальтаваныя дарожкі. У афармленні партэра выкарыстаны хвойныя пароды і вярба. Маладыя хвойныя дрэвы некалькі перагружаюць партэр, але ўпрыгожваюць яго, асабліва ў зімовы перыяд.
Каля партэра, падкрэсліваючы яго справа, размяшчалася 4-ярусная неагатычная вежа (квадратная ў падножжы) з гадзіннікам. Ніжні ярус (яе пастамент) быў шырокі і масіўны, меў востраканечныя гатычныя праёмы і плоскі дах, які служыў тэрасай. Чатыры вуглы тэрасы былі адзначаны нізкімі квадратнымі вежкамі. Наступны ярус (чацвярык) значна меншай плошчы, меў тры гатычных праёмы. Наступныя два ярусы былі васьмерыковыя. Апошні (чацвёрты) завяршаўся высокім шатром са шпілем і флюгерам. Сярэдні ярус з гадзіннікам абкружала галерэйка. Вежа была афарбавана ў белы колер, называлася капліцай. Мела дэкаратыўнае значэнне, з'яўляючыся выразнай дамінантай ансамбля, выклікала асацыяцыю з часамі сярэдневякоўя і адначасова выконвала утылітарнае прызначэнне (падвальнае памяшканне выкарыстоўвалася як лядоўня). З процілеглага боку параднай часткі сядзібы размяшчаўся мураваны двухпавярховы флігель з гатычнай вежай. Яго абкружалі дзве стайні і два хлявы для экіпажаў. Стайні зараз выкарыстоўваюцца пад жытло.
Праз невялікую браму, аформленую трыма пілонамі, аналагічнымі па форме пілонам уязной брамы, але меншых памераў, дарога вяла ў паўднёвы дворык, які займаў паўднёва-ўсходнюю частку парку, перад вадаёмам. Тут стаяў двухпавярховы флігель: змяшчалася кухня, пральня, 13 жылых пакояў і 2 скляпы. За флігелем, бліжэй да вадаёма знаходзілася аранжарэя «...даўжынёй у 22 сажні, з вінаградам і іншымі рэдкімі дрэвамі, крытая гонтамі, з дзвюма вежамі, у адной з якіх памяшканне для садоўніка, а ў другой — шкляная альтанка, занятая садаводчймі інструментамі, на версе яе драўляны галубятнік сталярнай работы» (Інвентар, 1871). Фундамент аранжарэі яшчэ захаваўся ў зямлі. Малюнак Н.Орды з выявай сядзібы некалькі абагульнены. Поўнае ўяўленне пра збудаванне дае фатаграфія пачатку 20 ст.
Парадны двор і ўязную алею акружаў парк. Ён спускаўся ўніз па схіле аж ад самога тракту. Невялікія групы дрэў спалучаліся з адкрытымі палянамі. У групах з мясцовымі відамі (клён, бяроза, асіна, ліпа) выкарыстоўваліся віды і сарты, якія раней тут не раслі (гардавіна, глог мяккаваты, спірэі, язміны і інш.). З заходняга боку алеі размяшчалася тэнісная цяністая пляцоўка. Склад насаджэнняў змяніўся, асабліва ўздоўж алеі. Зараз атрымалі развіццё таполя белая (атожылкавага паходжання) і бяроза. Яна дамінуе, ствараючы маляўнічыя невялікія, але шчыльныя групы на газоне. Па схіле ад параднага двара працягваюць расці ў выглядзе масіву старыя дрэвы клёна, ліпы, дуба. У аснову кампазіцыі запалацавай часткі парка пакладзены прынцып далёкіх перспектыў на тэрасы, пойму ракі і навакольныя ландшафты. Пейзажныя кампазіцыі наклаліся на стары тэрасны парк. Гэта частка парку, у адрозненне ад іншых тэрасных паркаў Беларусі, асіметрычная, тэрасы рознавялікія і з рознымі перападамі вышынь, чым вызначалася яркасць, выяўленасць успрымання рэльефу. Першая тэраса, злёгку зніжаючыся, находзіць на другую і трэцюю тэрасы, закрываючы іх з заходняга боку. Другая тэраса ахоплівае першую, распасціраючыся каля яе падножжа з усходняга боку. Першую тэрасу каля палаца займаў невялікі паркавы партэр. Яе высокі (да 8 м) вельмі круты схіл пакрываў газон, меў мармуровую лесвіцу і быў дэкараваны па грэбні радавай пасадкай бэзу звычайнага. Край грэбня меў паўкруглы выступ па восі будынка аналагічна паўкруглай тэрасе. Зараз увесь схіл пакрыты маладняком розных парод, што закрываюць будынак палаца. Перапады паміж другой і трэцяй, трэцяй і чацвёртай тэрасамі складаюць 1,5—2 м. Другая і трэцяя тэрасы вузкія (адпаведна 40 і 30 м), з бакоў былі фланкіраваны лінейнымі пасадкамі елкі і лістоўніцы еўрапейскай, якія падкрэсліваюць вось перспектывы.
Па краі трэцяй тэрасы з усходняга боку размяшчалася вялікая аранжарэя. Побач (з боку палаца) была пабудавана вежа, якая служыла дамінантай у гэтай частцы сядзібы, на манер кітайскіх альтанак. Апошняя, чацвёртая тэраса самая шырокая, займала непасрэдна пойму ракі. Вось перспектывы завяршалася воднай сістэмай, якая ўключала адводны канал і два вадаёмы: паркавы і млынавы. Тут жа размяшчалася купальня, будынак двухпавярховага вадзянога млына з жылымі пакоямі, а з заходняга боку — мост цераз р. Пціч, якія служылі акцэнтамі далёкай перспектывы. Акцэнтам перспектывы служыла і старая капліца, трох'ярусная, вышынёй да 6 м, круглая, з вельмі тоўстымі белымі сценамі. У сярэднім ярусе паміж 4 слупамі стаяла драўляная паліхромная статуя святога Яна, а ўнізе — Боскай Маці. Дакладнае яе размяшчэнне не выяўлена. Марыя Чапская ў сваіх успамінах пісала, што капліца стаяла на грэбені адхону і была звернута ў бок гасцінца, за якім на Лысай гары стаяла старадаўняя ўніяцкая царква. Паводле падання каля царквы размяшчаліся старыя магілы. Гэта месца вясной пакрывалася квітнеючай сон-травой. І быў тут некалі падвесны мост, які злучаў грэбень тэрасы з Лысай гарой. Аб гэтым сведчылі два вялікія бела-чорныя апрацаваныя камяні.
Сажалкі доўгі час былі спушчаны, але цяпер аднаўляюцца. Добра выяўлены пачатак адводнага канала, па якім з боку моста паступала вада, дамба, што размяжоўвала вадаёмы, скрозь зарослыя бузіной. Захаваліся старыя вербы, якія пазначаюць берагі вадаёмаў. Прыўзняты карэнны бераг адлучаў вадаёмы ад рэчышча хуткай, паўнаводнай р. Пціч. Уздоўж ракі развіваўся суцэльны алешнік з адзіночнымі дрэвамі ясеня. З поймы добра праглядаюцца тэрасы, якія падкрэсліваюць вышыню ўзгорка ўдалечыні, на вяршыні якога ўзвышаецца вялікі палац. З усходняга боку парку за міжмарэнным паніжэннем на ўзвышшы размяшчаўся арыгінальны комплекс гаспадарчых пабудоў, выцягнуты ўздоўж восі, перпендыкулярнай рэчышчу Пцічы. Ён уключаў свіран, флігель, збудаванні бровара. У апошнія гады пабудовы катастрафічна разбураліся. Бровар згарэў, сцены былі разабраны да падмурка (зараз вядуцца аднаўленчыя работы). Будынкі былі ўзведзены ў духу палацавага ансамбля ў псеўдагатычных формах. Мелі багаты дэкор у выглядзе рызалітаў, вежак, аркад. Добра захаваўся свіран — мураваны будынак, атынкаваны, аднапавярховы, прамавугольны ў плане (16 х 32 м) на высокім цокалі са скляпеннямі, які служыў сховішчам для віна, лядоўняй і склепам. Свіран быў накрыты драніцай, пазней перакрыты шыферам. Меў люкарну. Галоўны фасад вылучаны аркадай з шасцю арачнымі праёмамі. Па баках будынка сіметрычна выступаюць два рызаліты з прамымі вокнамі, завершаныя невысокімі франтонамі з круглым акном у цэнтры. Да дзвярэй праз аркаду вядуць насцілы-пад'езды. У франтонах бакавых фасадаў нішы на два паўкруглыя і аднаму кругламу акну. Гаспадарчы двор акужаюць сучасныя дачныя дамы. Вядзецца рэканструкцыя.
У першай палове 19 ст. маёнтак у якасці пасагу Людвікі Іваноўскай перайшоў Францішку Оштарпу. У 1851 г. маёнтак атрымала ў спадчыну дачка Леана Оштарпа Людвіка, і ён як пасаг перайшоў ва ўладанне вядомаму аграному Атону Гарвату. З Гарватамі звязана эпоха вялікіх пераўтварэнняў у сядзібе. Былы «Зачараваны замак» перароблены ў цудоўны палац у псеўдагатычным стылі, а вакол быў разбіты парк. Рэканструкцыю старога палаца пачаў Леан Оштарп у 1850 г. Работы пасля яго смерці (1851 г.) прадоўжыла дачка Людвіка. Будынак манастыра у выглядзе вялікага чатырохвугольніка быў умацаваны вежамі і ўпрыгожаны крапаснымі зубцамі. Нагляд за вядзеннем работ ажыццяўляў менскі губернскі архітэктар К. Хрышчановіч. Сядзіба стваралася ў духу адыходзячага рамантызму. Яго выяўленню спрыялі легенды пра былы «Зачараваны замак», успаміны пра пахаваную жыўцом дзяўчыну-служанку, а таксама руіны і збудаванні мінулых стагоддзяў. Падкрэсленая ўвага да гэтай эпохі выявілася ў авалоданні форм псеўдаготыкі, ідэалізацыі сярэдневякоўя, захапленні гістарычным матэрыялам, экзотыкай, паглыбленнем у сімбалізм і дэкаратыўнасць: упрыгожванне палаца шматлікімі вежамі і вежкамі, будаўціцтва неагатычнай вежы з гадзіннікам, вежы ў стылі кітайскай альтанкі, дэкараванне вежкамі будынкаў афіцыны, стайні, аранжарэі, уключэнне ў паркавы пейзаж млыноў і інш.
Відаць, стары італьянскі парк быў поўнасцю паглынуты новым пейзажным, рамантычным. У 1868 г. палац часткова згарэў. У 1872 г. Прылукі набыў граф Эмерык Гутэн-Чапскі (1828—96). Палац быў адноўлены па ўзоры старога. Апошнім уладальнікам маёнтка з'яўляўся яго малодшы сын Ежы (1861—1930), які пасяліўся ў Прылуках з маладой жонкай у 1886, а атрымаў яго ў спадчыну ў 1894 г. У 1917 г. маёнтак з фальваркамі Атоліна, Воўчкавічы, Скарынічы, Самуэлева і Караліна займалі 18 тыс. га.
І зараз палац працягвае заставацца галоўнай архітэктурнай і гістарычнай дамінантай сядзібы. Пасля разбурэння ў канцы 2-й сусветнай будынак быў адноўлены ў 1950-я. Ён двухпавярховы з нізкім цокальным паверхам. Па вуглах размешчаны 4 двух'ярусныя шасцігранныя дэкаратыўныя вежы. Ніжнія ярусы вежаў маюць гарызантальную рустоўку, верхнія — зубчатае завяршэнне. Шматлікія дэкаратыўныя вежкі былі страчаны яшчэ пры Э. Чапскім. Парадны фасад вылучаны ў цэнтры шырокім рызалітам на першым паверсе, лоджыямі на другім і завершаны невысокім атыкам. На паркавым фасадзе — двухпавярховы рызаліт, да якога прыбудавана паўкруглая тэраса з бутавага каменю з дзвюма лесвіцамі, якія звязвалі пакоі палаца з паркам. Пасля 1886 г. да левага тарцовага фасада прыбудаваны аднапавярховы аб'ём са сталовай і аранжарэяй, пазней да яго — двухпавярховы Г-падобны ў плане корпус. Да правага фасада была дабудавана трохпавярховая вежа са стральчатымі вокнамі і нізкім шатровым дахам. Будынак па перыметры ахоплены карнізным паяском. Аконныя праёмы на першым паверсе лучковыя, на другім — паўцыркульныя. Цокальны паверх атынкаваны пад руставаны камень. Першапачатковая анфіладная планіроўка палаца зменена. Палац быў аформлены сціпла. Мелася няшмат ляпніны на столі і ў парадных пакоях. Усё ўбранне было новае, апрача некаторай мэблі. Паколькі галоўнай рэзідэнцыяй Чапскіх было Станькава, то і твораў мастацтва ў Прылуках захоўвалася мала. Сярод набыццяў Е. Чапскага меўся партрэт Станіслава-Аўгуста Панятоўскага (мастак Лампі), сямейныя партрэты і мініяцюры, эскізы Матэйкі, гадзіннік Буля, срэбра і фарфор 18 ст. (саксонскі і французскі), фартэпіяна Бехштэйн. На першым паверсе ў шафах захоўвалася бібліятэка ў некалькі тысяч тамоў, у асноўным на французскай, англійскай і нямецкай мовах; у спецыяльных скрынях — архіў. Найбольш каштоўныя рэчы ў 1914 г. былі змешчаны ў Мінскі банк і ў асноўным прапалі, частка трапіла ў Варшаву.
У аснову планіровачнага вырашэння параднай часткі парку пакладзены прынцып светлавога кантрасту, дзякуючы пераходу ад успрымання зацененых пейзажаў да добра асветленых. Ад уязной брамы да палаца вядзе доўгая алея шырынёй 8 м. Яе даўжыня раўнялася 365 крокам, што адпавядала колькасці дзён у годзе. Дрэвы, пасаджаныя праз 1 м, змыкаліся кронамі, ствараючы высокі калідор з зялёным скляпеннем, якому процістаяў вялікі партэр. Ад старой ліпавай алеі захавалася шэсць ліп. Маладыя ліпы ў новай алеі дасягаюць 16—19 м, але пасаджаны значна радзей, праз 6 м. Уязная брама аформлена шасцю злёгку гранёнымі пілонамі, якія завершаны шарамі. Шырыня галоўнага пралёта 3 м, бакавых — 1 м. Вышыня пілонаў 2,2 м. Больш высокія бакавыя — змешчаны да краю.
Партэр (газон) меў традыцыйны круг з высокай клумбай, агавай у цэнтры, дывановымі раслінамі і рабаткамі адналетнікаў. Флангаваўся адзіночнымі дрэвамі (клён вастралісты, лістоўніца еўрапейская) і быў дэкараваны штамбавымі ружамі. Сучасная планіроўка рэгулярная. Па-ранейшаму ў цэнтры клумба, на ёй фантан. Паміж сектарамі малюнкаў асфальтаваныя дарожкі. У афармленні партэра выкарыстаны хвойныя пароды і вярба. Маладыя хвойныя дрэвы некалькі перагружаюць партэр, але ўпрыгожваюць яго, асабліва ў зімовы перыяд.
Каля партэра, падкрэсліваючы яго справа, размяшчалася 4-ярусная неагатычная вежа (квадратная ў падножжы) з гадзіннікам. Ніжні ярус (яе пастамент) быў шырокі і масіўны, меў востраканечныя гатычныя праёмы і плоскі дах, які служыў тэрасай. Чатыры вуглы тэрасы былі адзначаны нізкімі квадратнымі вежкамі. Наступны ярус (чацвярык) значна меншай плошчы, меў тры гатычных праёмы. Наступныя два ярусы былі васьмерыковыя. Апошні (чацвёрты) завяршаўся высокім шатром са шпілем і флюгерам. Сярэдні ярус з гадзіннікам абкружала галерэйка. Вежа была афарбавана ў белы колер, называлася капліцай. Мела дэкаратыўнае значэнне, з'яўляючыся выразнай дамінантай ансамбля, выклікала асацыяцыю з часамі сярэдневякоўя і адначасова выконвала утылітарнае прызначэнне (падвальнае памяшканне выкарыстоўвалася як лядоўня). З процілеглага боку параднай часткі сядзібы размяшчаўся мураваны двухпавярховы флігель з гатычнай вежай. Яго абкружалі дзве стайні і два хлявы для экіпажаў. Стайні зараз выкарыстоўваюцца пад жытло.
Праз невялікую браму, аформленую трыма пілонамі, аналагічнымі па форме пілонам уязной брамы, але меншых памераў, дарога вяла ў паўднёвы дворык, які займаў паўднёва-ўсходнюю частку парку, перад вадаёмам. Тут стаяў двухпавярховы флігель: змяшчалася кухня, пральня, 13 жылых пакояў і 2 скляпы. За флігелем, бліжэй да вадаёма знаходзілася аранжарэя «...даўжынёй у 22 сажні, з вінаградам і іншымі рэдкімі дрэвамі, крытая гонтамі, з дзвюма вежамі, у адной з якіх памяшканне для садоўніка, а ў другой — шкляная альтанка, занятая садаводчймі інструментамі, на версе яе драўляны галубятнік сталярнай работы» (Інвентар, 1871). Фундамент аранжарэі яшчэ захаваўся ў зямлі. Малюнак Н.Орды з выявай сядзібы некалькі абагульнены. Поўнае ўяўленне пра збудаванне дае фатаграфія пачатку 20 ст.
Парадны двор і ўязную алею акружаў парк. Ён спускаўся ўніз па схіле аж ад самога тракту. Невялікія групы дрэў спалучаліся з адкрытымі палянамі. У групах з мясцовымі відамі (клён, бяроза, асіна, ліпа) выкарыстоўваліся віды і сарты, якія раней тут не раслі (гардавіна, глог мяккаваты, спірэі, язміны і інш.). З заходняга боку алеі размяшчалася тэнісная цяністая пляцоўка. Склад насаджэнняў змяніўся, асабліва ўздоўж алеі. Зараз атрымалі развіццё таполя белая (атожылкавага паходжання) і бяроза. Яна дамінуе, ствараючы маляўнічыя невялікія, але шчыльныя групы на газоне. Па схіле ад параднага двара працягваюць расці ў выглядзе масіву старыя дрэвы клёна, ліпы, дуба. У аснову кампазіцыі запалацавай часткі парка пакладзены прынцып далёкіх перспектыў на тэрасы, пойму ракі і навакольныя ландшафты. Пейзажныя кампазіцыі наклаліся на стары тэрасны парк. Гэта частка парку, у адрозненне ад іншых тэрасных паркаў Беларусі, асіметрычная, тэрасы рознавялікія і з рознымі перападамі вышынь, чым вызначалася яркасць, выяўленасць успрымання рэльефу. Першая тэраса, злёгку зніжаючыся, находзіць на другую і трэцюю тэрасы, закрываючы іх з заходняга боку. Другая тэраса ахоплівае першую, распасціраючыся каля яе падножжа з усходняга боку. Першую тэрасу каля палаца займаў невялікі паркавы партэр. Яе высокі (да 8 м) вельмі круты схіл пакрываў газон, меў мармуровую лесвіцу і быў дэкараваны па грэбні радавай пасадкай бэзу звычайнага. Край грэбня меў паўкруглы выступ па восі будынка аналагічна паўкруглай тэрасе. Зараз увесь схіл пакрыты маладняком розных парод, што закрываюць будынак палаца. Перапады паміж другой і трэцяй, трэцяй і чацвёртай тэрасамі складаюць 1,5—2 м. Другая і трэцяя тэрасы вузкія (адпаведна 40 і 30 м), з бакоў былі фланкіраваны лінейнымі пасадкамі елкі і лістоўніцы еўрапейскай, якія падкрэсліваюць вось перспектывы.
Па краі трэцяй тэрасы з усходняга боку размяшчалася вялікая аранжарэя. Побач (з боку палаца) была пабудавана вежа, якая служыла дамінантай у гэтай частцы сядзібы, на манер кітайскіх альтанак. Апошняя, чацвёртая тэраса самая шырокая, займала непасрэдна пойму ракі. Вось перспектывы завяршалася воднай сістэмай, якая ўключала адводны канал і два вадаёмы: паркавы і млынавы. Тут жа размяшчалася купальня, будынак двухпавярховага вадзянога млына з жылымі пакоямі, а з заходняга боку — мост цераз р. Пціч, якія служылі акцэнтамі далёкай перспектывы. Акцэнтам перспектывы служыла і старая капліца, трох'ярусная, вышынёй да 6 м, круглая, з вельмі тоўстымі белымі сценамі. У сярэднім ярусе паміж 4 слупамі стаяла драўляная паліхромная статуя святога Яна, а ўнізе — Боскай Маці. Дакладнае яе размяшчэнне не выяўлена. Марыя Чапская ў сваіх успамінах пісала, што капліца стаяла на грэбені адхону і была звернута ў бок гасцінца, за якім на Лысай гары стаяла старадаўняя ўніяцкая царква. Паводле падання каля царквы размяшчаліся старыя магілы. Гэта месца вясной пакрывалася квітнеючай сон-травой. І быў тут некалі падвесны мост, які злучаў грэбень тэрасы з Лысай гарой. Аб гэтым сведчылі два вялікія бела-чорныя апрацаваныя камяні.
Сажалкі доўгі час былі спушчаны, але цяпер аднаўляюцца. Добра выяўлены пачатак адводнага канала, па якім з боку моста паступала вада, дамба, што размяжоўвала вадаёмы, скрозь зарослыя бузіной. Захаваліся старыя вербы, якія пазначаюць берагі вадаёмаў. Прыўзняты карэнны бераг адлучаў вадаёмы ад рэчышча хуткай, паўнаводнай р. Пціч. Уздоўж ракі развіваўся суцэльны алешнік з адзіночнымі дрэвамі ясеня. З поймы добра праглядаюцца тэрасы, якія падкрэсліваюць вышыню ўзгорка ўдалечыні, на вяршыні якога ўзвышаецца вялікі палац. З усходняга боку парку за міжмарэнным паніжэннем на ўзвышшы размяшчаўся арыгінальны комплекс гаспадарчых пабудоў, выцягнуты ўздоўж восі, перпендыкулярнай рэчышчу Пцічы. Ён уключаў свіран, флігель, збудаванні бровара. У апошнія гады пабудовы катастрафічна разбураліся. Бровар згарэў, сцены былі разабраны да падмурка (зараз вядуцца аднаўленчыя работы). Будынкі былі ўзведзены ў духу палацавага ансамбля ў псеўдагатычных формах. Мелі багаты дэкор у выглядзе рызалітаў, вежак, аркад. Добра захаваўся свіран — мураваны будынак, атынкаваны, аднапавярховы, прамавугольны ў плане (16 х 32 м) на высокім цокалі са скляпеннямі, які служыў сховішчам для віна, лядоўняй і склепам. Свіран быў накрыты драніцай, пазней перакрыты шыферам. Меў люкарну. Галоўны фасад вылучаны аркадай з шасцю арачнымі праёмамі. Па баках будынка сіметрычна выступаюць два рызаліты з прамымі вокнамі, завершаныя невысокімі франтонамі з круглым акном у цэнтры. Да дзвярэй праз аркаду вядуць насцілы-пад'езды. У франтонах бакавых фасадаў нішы на два паўкруглыя і аднаму кругламу акну. Гаспадарчы двор акужаюць сучасныя дачныя дамы. Вядзецца рэканструкцыя.
Літ.:
А.Т. Федарук
Памяць. Мінскі раён
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1998