Жлобін - фота і помнікі

Гісторыя Жлобіна

Жлобін — горад абласнога падпарадкавання, цэнтр Жлобінскага раёна, вузел чыгунак на Мінск, Магілёў, Гомель, Калінкавічы, прыстань на правым беразе р. Дняпро, за 93 км ад Гомеля, 215 км ад Мінска. Плошча 26 кв. км. На ўсходзе горад абмежаваны Дняпром, на захадзе - меліярацыйнымі каналамі. Аўтадарогі звязваюць горад з Бабруйскам, Гомелем, Рагачовам, Доўскам, Светлагорскам. 72,8 тыс. жыхароў (2004 г.).

У пісьмовых крыніцах упершыню называецца пад 1492 г. як паселішча Хлепаны ў Вялікім княстве Літоўскім, уласнасць Хадкевічаў. Сярод жылой забудовы вылучаўся замкавы комплекс, які ўзвышаўся на 3-4 м над прырэчнай жылой зонай паселішча, на правым беразе Дняпра, за 100 м ад упадзення ў яго ручая Чорначка. У 15-16 стст. Замак належаў Хадкевічам. Складаўся з уласна замка (60х50 м, авальны ў плане) і падзамка (130х60 м, выцягнуты з Пн на Пд). Замак быў умацаваны земляным валам (цяпер знівеліраваны) і драўлянымі сценамі-гароднямі з вежамі і брамамі.

У навалу маскоўскага войска Івана III паселішча падвергнута разбурэнням і часова далучана да маскоўскіх уладанняў, але пазней зноў вернута Літве. З 1509 г. ў Рагачоўскай воласці, у валоданні каралевы Боны, а з 1556 г. ў складзе казённага Рагачоўскага маёнтка. З 1563 г. ў валоданні полацкага шляхціца. У ліпені 1654 г. казакі ўкраінскага гетмана І.Н. Залатарэнкі ўзялі штурмам і спалілі “замок Злобін”. У 1790 г. кароль Станіслаў Аўгуст выдаў прывілей на штотыднёвыя таргі і чатыры гадавыя кірмашы ў Жлобіне, які тады належаў І. Халецкаму. Здаўна дзейнічалі прыстань і паромная пераправа, вялося будаўніцтва рачных суднаў. З 1792 г. дзейнічала Крыжаўзвіжанская царква. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793 г.) Жлобін у складзе Расейскай імперыі. У час паходу Напалеона французскія войскі 20.7.1812 г. занялі Жлобін, але ў хуткім часе з-за актыўных дзеянняў расейскіх войскаў вымушаны былі адступіць.

Паводле рэвізіі 1816 г. 189 двароў. З 1818 г. мястэчка Жлобін. Паводле інвентару 1847 г. 965 жыхароў. У 1860 г. 1576 жыхароў, 263 драўляныя дамы, царква, паштовая станцыя (24 камплекты коней), прыстань і пераправа цераз Дняпро. У 1863 г. замест састарэлага ўзведзены новы будынак царквы, дзейнічалі народнае вучылішча (у 1864 г. 15, у 1889 г. 92 вучні), хлебазапасны магазін. З 1876 г. працаваў дрожджавы завод, з 1868 г. — крупарушка. Славіўся кірмашамі, на якіх пераважаў продаж дублёных і простых сялянскіх шуб і кажухоў. Праз мястэчка праходзіла дарога з Магілёва на поўдзень Беларусі. Значнае ажыўленне ў жыццё Жлобіна ўнеслі адкрыццё 16.11.1873 г. руху па чыгунцы Асіповічы—Гомель і пачатак дзейнасці чыгуначнай станцыі 2-га класа. За 1 км на З ад мястэчка было збудавана паравознае дэпо, вагонныя майстэрні, памяшканні для пасажыраў. Пазней быў узведзены аднапавярховы драўляны вакзал.

Вялікім няшчасцем для мястэчка былі пажары. 13.5.1880 г. за 2 гадзіны пажар знішчыў амаль усё мястэчка — 159 дамоў, царкву, усе 5 яўрэйскіх малітоўных дамоў, народнае вучылішча, хлебазапасны магазін, 65 лавак і складоў з таварамі. Адбудоўвалася мястэчка паводле новага плана. 16.5.1889 г. адбыўся новы пажар — згарэла 89 дамоў з надворнымі пабудовамі.

У 1860 г. 262 жыхары, у 1880 г. 164 двары, 430 жыхароў, 6 лавак, цукровы завод. Паводле перапісу 1897 г. ў в. Карпілаўцы, якая пазней увайшла ў склад Жлобіна, 301 двор, 1307 жыхароў, капліца, габрэйскі малітоўны дом, хлебазапасны магазін, чыгуначнае вучылішча, 8 крупарушак, 4 пастаялыя двары, 2 карчмы. Паблізу размяшчаўся казённы завод для прэсавання сена, якое накіроўвалася ў ваенныя акругі. 24.12.1902 г. адкрыта чыгунка Віцебск—Жлобін, а 2.11.1915 г. — чыгунка Жлобін—Калінкавічы, што значна пашырыла транспартныя сувязі мястэчка і зрабіла яго важным чыгуначным вузлом. Пашыраўся гандаль, асабліва хлебам, лёнам, пянькой. Працавалі 2 вінакурні. З 22.12.1905 г. да 2.1.1906 г. адбывалася забастоўка чыгуначнікаў. З 1908 г. дзейнічала пазыкова-ашчадная каса. Мелася паштовае аддзяленне. У 1909 г. ў Жлобіне, які паводле тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу адносіўся да Лукаўскай воласці Рагачоўскага павета Магілёўскай губерні, налічвалася 486 гаспадарак, 4270 жыхароў, 613 драўляных і 4 мураваныя будынкі. 27.4.1910 г. местачкоўцы на беразе Дняпра сустракалі мошчы прападобнай Ефрасінні, якія на параходзе «Галавачоў» перавозіліся з Кіева ў Полацк. У 1911 г. адкрыта прыватная гімназія з бібліятэкай пры ёй, у 1913 г. — крэдытнае таварыства. У 1915 г. на чыгуначнай станцыі адбылося хваляванне салдат, якое суправаджалася сутыкненнямі з паліцыяй.

13.1.1918 г. жаўнеры 1-га польскага корпуса генерала Юзафа Доўбар-Мусніцкага ўвайшлі ў мястэчка. У лютым 1918 г. адбываліся вайсковыя сутычкі паміж аддзеламі 1-га польскага корпуса і Чырвонай арміяй. З 2.3.1918 г. Жлобін акупаваны войскамі кайзераўскай Германіі. У сакавіку 1918 г. ўваходзіць у склад абвешчанай БНР. 24.11.1918 г. ўладу захапілі бальшавікі. 9.5.1923 г. створана Жлобінская воласць. З 2.3.1924 г. Жлобін у складзе БССР, з 17.7.1924 г. — адміністрацыйны цэнтр Жлобінскага раёна (да 26.7.1930 г. ў Бабруйскай акрузе, з 20.2.1938 г. ў Гомельскай вобласці); з 3.7.1925 горад. Да восені 1920 г. ўведзена ў строй дзеючых электрастанцыя магутнасцю 35 к.с. У 1924 г. на паўночнай ускраіне заснавана метэастанцыя, працавала ветэрынарная лячэбніца. У 1930 г. арганізаваны калгас «Чырвоны Жлобін». У 1927—29 гг. пабудавана чыгуначная сярэдняя школа, у 1933 г. — будынак сярэдняй школы № 2 (цяпер № 5). У 1934 г. працавалі шпаларэзны завод, электрастанцыя, рамонтна-вагонны ўчастак, машынна-трактарная станцыя (з 1932 г.) і майстэрня, дрэваапрацоўчы камбінат (145 рабочых), нафтавы млын і крупарушка, цагельня (56 рабочых), металаапрацоўчая, камвольная, кравецкая, абутковая майстэрні, мэблевая фабрыка, маслазавод, друкарня, кузня. З 5.6.1931 г. выдавалася раённая газета, а затым пачала выходзіць чыгуначная шматтыражка «Ударнік». У 1937 г. ўзведзены будынак для яшчэ адной сярэдняй школы і ў 1940 г. — новы будынак для чыгуначнай школы. У 1938—1939 гг. на станцыі Жлобін-Паўночны пабудаваны новы будынак дэпо. З 27.9.1938 г. горад раённага падпарадкавання.

4.7.1941 г. нямецкія войскі захапілі Жлобін. 6.7.1941 г. чырвонаармейцы выбілі іх з горада, але пад націскам намнога большых сіл праціўніка ноччу адступілі за Дняпро. 13.7.1941 г. атрады Чырвонай арміі зноў вызвалілі Жлобін. 14.8.1941 г. савецкія войскі пад пагрозай акружэння пакінулі Жлобін, і горад быў акупаваны да чэрвеня 1944 г. Дзейнічала падполле. Акупанты загубілі 2500 жыхароў Жлобіна, Стрэшына і іншых населеных пунктаў (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму за 9 км на Пд ад горада). У лютым 1944 г. савецкія войскі выйшлі на левы бераг Дняпра насупраць Жлобіна, але да 6 чэрвеня 1944 г. горад так і не быў вызвалены. Частка яго жыхароў была кінута акупантамі ў Азарыцкія лагеры смерці.

Пасля вызвалення горад хутка аднаўляўся і развіваўся. У 1963 г. да Жлобіна далучаны пасёлак пеньказавода. Раней былі далучаны пасёлкі Ветка-Вір, Жлобін-Падольскі, Рабочы. У 1939 г. насельніцтва Жлобіна складала 19,3 тыс. чалавек, у 1970 г. — 25 тыс. чалавек. З 17.3.1963 г. горад абласнога падпарадкавання. 30.12.1978 г. адбыўся пуск 1-й чаргі завода штучнага футра, а ў канцы 1984 г. ўступіў у строй дзеючых Беларускі металургічны завод. Дзейнічаюць кар'ер фармовачных матэрыялаў, мэблевая і мастацкай інкрустацыі фабрыкі, мясакамбінат, кансервавы завод, рамонтна-механічны завод, швейная фабрыка, Беларускі металургічны завод, хлебазавод, лясгас, бальніца, вышэйшае прафтэхвучылішча-87, ПТВ-143 «Трыкатажнік», школа-інтэрнат, металургічны тэхнікум, малочны завод, камбікормавы завод, камбінат будматэрыялаў, вышэйшае вучылішча агратэхнікі, 11 сярэдніх, 1 васьмігадовая, 3 пачатковыя школы, 2 школы мастацтваў, 1 спартыўная школа, 115 спартыўных збудаванняў, 28 дашкольных устаноў, кінатэатр, Дом культуры, клуб чыгуначнікаў, 6 масавых бібліятэк, 2 бальніцы, раддом, 2 паліклінікі, лёгачна-туберкулёзны санаторый для падлеткаў, гісторыка-краязнаўчы музей, заапарк. Заснавана выдавецка-паліграфічнае прадпрыемства «Тэхнічная кніга». У 1995 г. ўзведзены новы мураваны будынак Свята-Троіцкай царквы. Цесныя сувязі мае Жлобін з гарадамі Мейдэн (Галандыя), Скаленчэ (Італія), Пелгржымаў (Чэхія) і інш.

Забудова квартальная, пераважна мураваная, шматпавярховая. Асноўны накірунак развіцця горада — паўночны. Гарадскі цэнтр складаецца з двух самастойна дзеючых комплексаў. Галоўны цэнтр — плошча Вызваліцеляў, забудаваная будынкамі грамадскіх арганізацый, клуба і жылымі дамамі. Прывакзальная плошча, на якой сканцэнтраваны шэраг устаноў гандлю і грамадскага харчавання, з'яўляецца значным фокусам прыцягнення насельніцтва горада і нясе на сабе, па сутнасці, функцыю другога гарадскога цэнтра. Забудаваны 7 новых мікрараёнаў, у тым ліку 4 пры Беларускім металургічным заводзе. У 1995 г. збудаваны Праабражэнскі храм. Радзіма засл. артыста БССР М.А.Кавязіна, засл. дзеяча культуры Беларусі Д.М.Жураўлёва, Герояў Савецкага Саюза М.С.Быкава, М.У.Барташова, М.К.Кавалёва, сярэбранага прызёра алімпійскіх гульняў 1972 г. У.М.Лавецкага, засл. архітэктара Беларусі Л.М.Тамкова, доктара тэхн. навук З.І.Жукоўскага, засл. майстра спорту СССР па лёгкай атлетыцы В.І.Рудзянкова, беларускіх мастакоў В.К.Жолтак і Г.В.Говара, пісьменнікаў М.Д.Бажанава, Р.І.Добіна, Б.А.Міхайлоўскага. Паблізу Жлобіна размешчаны залежы суглінку і гліны.

Крыніца:
Гарады і вёскі Беларусі. Гомельская вобласць
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 2004